AHMED CÂHİDÎ EFENDİ

AHMED CÂHİDÎ EFENDİ;
Halvetiyye tarîkatından Câhidiyye kolunun kurucusu. Evliyâ sultan. Edirneli olduğu bilindiği
hâlde doğumu ve âilesi hakkında bilgi yoktur. 1659 (H.1070)'da Çanakkale'nin Kilidü'l-Bahr
köyünde vefât etti.
Ahmed Câhidî'nin gençliği Edirne'de geçti. Küçük yaştan îtibâren yüksek bir ilim muhitinin
içerisinde bulundu. Kısa sürede din ve fen ilimlerinde yetişti. Aynı zamanda Cemâliye ve
Uşşakiye tekkelerinde dersler alarak şeyhlik makâmına yükseldi.
Ahmed Câhidî Efendi bundan sonra Ehl-i sünnet îtikâdını yaymak, İslamiyetin emir ve
yasaklarını bildirmek ve talebe yetiştirmek üzere Çanakkale'nin Kilidü'l-Bahr köyüne geldi.
Burada müttekî, Allah'tan korkan takvâ sâhibi, her işinde Allahü teâlânın emirlerini gözeten
ve sâlihâ bir hanım olan Kerîme Hâtunla evlendi. Âdem Efendi adında bir oğulları oldu.
Ahmed Câhidî hazretleri çok cömert ve vakar sâhibi idi. Gece-gündüz Kur'ân-ı kerîm okurdu.
Âlimlerden haberleri doğru olarak naklederdi. Allah korkusundan çok gözyaşı dökerdi.
Dünyânın parlaklığına ve malına îtibâr etmezdi. Bu hâlleri sebebiyle kısa zamanda çevresinde
tanındı ve herkes tarafından sevildi. Talebeleri çoğaldı. Kilidü'l-Bahr'de asıl tanınması ise şu
hâdiseye dayanır:
Bir gün Ahmed Câhidî Efendi, Çanakkale'ye geçmek için Kilidü'l-Bahr iskelesine geldi.
Parası olmadığı için zamânın kayıkçıları kendisini kayığa almadılar. Üzgün bir hâlde dönüp
evine geldi. Kendisini gören hanımı Kerîme Hâtun niçin gitmediğini sordu. Câhidî
hazretlerinin kayığa alınmadığını söylemesi üzerine de; "Al şu seccadeyi de bin üzerine,
Çanakkale'ye geç-gel." dedi. Bu şekilde Çanakkale'ye geçen Câhidî Efendiyi gören kayıkçılar
şaşırıp kaldılar. Böylece onun büyük bir velî olduğunu anladılar.
Talebelerinden birisinin sohbet esnâsında kalbin ne şekilde terbiye edileceğine dâir sorduğu
suâle Ahmed Câhidî hazretleri şu cevâbı verdi:
"Tarîkatlarda asıl olan kalbin çeşitli hastalıklarından temizlenerek şifâ bulmasını temin
etmek, onu güzel sıfatlarla süslemektir. Allahü teâlâyayaklaşmanın yolları tövbe, nefsini
hesâba çekme, yaptığı işlerden gurura kapılmama ve ümitli olmak gibi kalbî makamlarla,
doğruluk, samîmiyet, ihlâs, sabır gibi güzel hasletlerdir. Tasavvuf yolunda yürüyen kimse bu
vasıflarıyla cenâb-ı Hakk'a yaklaşırsa, mârifet ehlinden olur ve bu sûretle en yüksek
derecelere kavuşur."
Ahmed Cahidî hazretleri bir soru üzerine de tarîkatlerde esas olan zikri dört madde halinde
özetledi.
1. Dilin zikri: Kalpten kötülüklerin izale edilmesini sağlayacak olan cenâb-ı Hakk'ın anılması.
2. Kalbin zikri: Allahü teâlâyı kalpten tefekkür etmek, düşünmek ve O'nun kalbe nazar
ettiğini bilmek.
3. Nefsin zikri: Harf ve ses yerine his ve hayâl ile içten, kalpten Allah'ı anmak.
4. Rûhun zikri: Cenâb-ı Hakk'ın kâinâtta tecellî eden, güzel sıfatlarının netîcesine bakarak
O'nu tefekkür etmek, düşünmektir.
Bu zikir çeşitleri kişiyi kemâl mertebesine ulaştırmak için en kuvvetli yoldur. Bunlar tarîkatta
zikir çeşitlerinin özetidir. Gayrisi teferruâttan ibârettir."
Ve talebelerine; "Lâ ilâhe illallah, diyerek kalbinizin pasını siliniz." dedikten sonra, şu şiiri
söylerdi:
Her kelâmın âlâsı, Lâ ilâhe illallah
Cümle varın mevlâsı, Lâ ilahe illallah
Cümle derdin dermânı, koma dilinden anı
Müminlerin îmânı, Lâ ilâhe illallah
Tâliblerin şükrüdür, kalplerinin fikridir
Dillerinin zikridir, Lâ ilâhe illallah.
Devrin Osmanlı sultanı Dördüncü Mehmed Han rüyâsında Ahmed Câhidî hazretlerini gördü.
Bunun üzerine derhâl Kilidü'l-Bahr'e gelerek onu ziyâret etti. Sohbeti ile şereflenerek duâsına
mazhar oldu. Ahmed Efendi, Sultanın hiç bir maddî ikramını kabûl etmedi. Dördüncü
Mehmed Han bunun üzerine Ahmed Câhidî hazretlerine "Sultan" ünvânını verdi. Bundan
sonra Evliyâ Sultan ve Ahmed Câhidî Sultan diye de anıldı.
1659 (H.1070)'da vefât eden Ahmed Câhidî Kilidü'l-Bahr'de zevcesi Kerîme Hâtun'un
medfun bulunduğu türbeye defnedildi. Kendisinden 17 yıl önce vefât eden oğlu Âdem
Efendinin kabri ise türbenin dışında güney taraftadır. Câhidî Sultan, vefâtının üzerinden üç
asırdan fazla bir zaman geçmesine rağmen hâlâ gönüllerde yaşamakta kabri ziyâret olunarak
mânevî istifâdelere kavuşulmaktadır.
Ahmed Câhidî Efendinin Dîvân ve Kitâbu'n-Nasîha adlı iki eseri Osmanlıca yazma hâlinde
İstanbul Süleymâniye Kütüphânesinde mevcuttur.
Bir teferrüç eyledim bakdım cihânın yüzüne
Her neye baktım ise ibret göründü gözüme
Âkil isen can kulağın aç, nazar kıl sözüme
Bir değirmendir bu dünyâ, öğüdür bir gün bizi
Câhidî geç bu hayâlden, bakma dünyâ mâlına
Zehr olur her kim sunarsa elin anın balına
Âkil isen kıl seyâhat, git Resûlün yoluna
Bir değirmendir bu dünyâ, öğüdür bir gün bizi.
1) Ahmed Câhidî Efendi (Ramazan Eren, İstanbul, 1984); s.5-39
2) Evliyânın Dilinden; s.480
3) Osmanlı Müellifleri; c.1, s.53
4) Kitâb-ün-Nasîha (Süleymâniye Kütüphânesi; İbrâhim Efendi Kısmı, No:350)