Erzurumlu İbrahim Hakkı, Marifetname 34.Bölüm

Marifetnâme 34.Bölüm

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İki el ve iki ayak kemiklerinin bileşik keyfiyetini, isim ve özelliklerini yedi madde ile açıklar.

Birinci Madde

iki pazu kemiklerini bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Pazu kemiği yuvarlak şekil üzere suret bulmuştur. Ta ki âfet kabulünden uzak olmuştur. Üst tarafı yumru olu, omuz çukuruna gevşek bir mafsalla girmiştir. Bu mafsala gevşekliğinden, çok çıkma ârız olmuştur. Bu gevşeklikte iki fayda vardır: biri ihtiyaçtır, biri emniyet ve selamettir.

İhtiyaç: Bütün yönlerde selamet harekettir. emniyet ise, sâbittir. Zira ki pazu, her taraftan yana hareket etmeğe muhtaçtır. Lakin o hareket, onda çok ve devamlı gelir. Ta ki, bağlarının kopmasından korkula. Belki pazu, çoğu durumlarda sâkin ve sair mafsalları hareketli bulunmuştur. O mafsallar pazudan ziyade muhkem yaratılmıştır. Pazu mafsalını dört bağ tutmuştur. Biri, enine perde gibidir ki, o mafsal, sair mafsallar gibi kuşatıcı olmuştur. İkisi sonundan inmiştir. Birinin tarafı geniş olup, pazu tarafını çevrelemiştir. Biri büyük ve sert olup, dördüncü bağ ile kargaburun çıkıntısından inmiştir. Şekilleri geniş olup, pazuya temas etmiştir. Pazu kemiği göğüsten yana çukur olup, boşluktan yana yumru kılınmıştır. Ta ki üzerinde toplanmış ve tertip edilmiş olan adaleler, sinirler ve damarlar örtülmüş olup, avuçladığı nesne gökçek ve kolay avuçlansın. iki el, birbirinin üzerine rahat ulaşsın.

Pazunun alt tarafını üzerine iki bitişik çıkıntı bileşmiştir ki, iç tarafında olan uzun ve inci bulunup, bir nesne ile mafsalı olmayıp, ancak sinir ve damarları korumak için yaratılmıştır. Dış tarafında olan çıkıntı ve üstte olan çukurda bulunan lokma ile dirsek mafsalı tamam olmuştur. İkisi arasında bir yeri vardır ki, onun iki tarafında iki oyuk vardır. Üstteki oyuk önde ve alttaki oyuk arkada vâki olmuştur. Üst oyuğun engeli yoktur. Düzgündür. Fakat ikinci oyuk, daha büyüktür. Göğüs oyuğuna yakın olan yeri düz olmayıp, oyuğu dahi yuvarlak bulunmayıp, duvar gibi düz yaratılmıştır. Ta ki onda, kol çıkıntısı, boşluk tarafından yana hareket edip, ona ulaştığında dursun. Bu iki oyuğa, iki atabe adı vermişlerdir. Bu mafsallar, bu yapı üzere düzen tutmuştur.

İkinci Madde

Bilek kemiklerini bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Bilek, uzunlamasına iki kemikten oluşmuştur. Onlara: iki bilek kemiği derler. Bunların başparmağa yakın ola üstteki ince olup, ona, üst bilek kemiği derler. Küçük parmağa yakın olan alttaki, taşıyıcı olduğundan alt kemik adını almıştır.

Üst bilek kemiğinin faydası: Onunla bileğin hareketi eğilip, bükülücü olmaktır. Alt kemiğin faydası: Onunla bilek kavrama ve yayılmadan yana hareket eder. Bu iki kemiğin her birinin ortası ince ve latif yaratılmıştır. Ta ki, kalın adaleler onları sıkmasıyla ağırlık veren kalınlıklarından kurtulmuş olalar. ama etrafı, et ve adaleden arınmış ve bağlar ile gizlenmiş oldukları için, mafsalların hareketiyle sert çarpmalara uğradıkları için kalın ve metin kılınmıştır. Üst kemik, girintili-çıkıntılı olup; faydası, eğik hareketlere kabiliyeti olmak bilinmiştir. alt kemik, yumma ve açmaya yaradığı için düz yaratılmıştır.

Dirsek mafsalı, adale ile süt ve alt kemi mafsallarındandır. Üst kemiğin tarafında küçük bir çukur vardır ki, pazunun boşluk tarafında olan çıkıntı onda raptedilmiştir. O çukurda, bu çıkıntının dönmesiyle eğri hareketler hâsıl olmuştur. Alt bilek kemiğinin iki çıkıntısı vardır ki, aralarında (sin) harfine benzer benzer bir yer bulunmuştur. Onun çukurunda olan yüzeyi yumru kılınmıştır. Ta ki pazunun çukur tarafında olan yere girip, dirsek mafsalı ondan bileşe. Vakta ki giren yer, çukur yer üzerinde geri ve süt taraflarına hareket eylese, el yayılır. Kaçan çıkıntıyı haseden çukurdan duvar eri ayrılsa; eli ziyade yayılmaktan haps ve men edip, adale ile bilek istikametine yakın olur. Kaçan iki yer birbirinin üzerinde ön ve üst taraflarına hareket eylese, el yumulup, bileği pazuda ön tarafa teğet olur. İki çıkıntının aşağı tarafları, tek bir şey gibi toplanmış olup, onlardan geniş ve ortak bir çukur meydana gelir ki, çoğunlukla alt çıkıntıda bulunmuştur. Bu çukurdan fazla kalan âfetlerden uzak olmak için yumru ve kaygan yaratılmıştır. Alt bilek kemiğinin çukuru gerisinde uzunlamasına bir çıkıntı vardır ki, faydası: Korumak ve kollamaktır.

Üçüncü Madde

El ayasının kemiklerini bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: El ayası, bir çok kemiklerden meydana gelmiştir. Ta ki cüzüne erişen âfet, bütününe erişmesin. El ayası, eli yumduğunda, o kemiklerle çukurlaşmakta ve büyük cisimler üzerinde avucun çukur olmasıyla, kayganların tutulması mümkün olsun. Bu kemiklerin mafsalları birbirine zapt olunmuştur, ta ki dağılmasın. Avucun aldığı nesnelerde tutuşu zayıf olmasın. Hatta ayanın derisi soyulsa, bu kemiklerin hepsi bitişik ve tek görünür. Bu bitişme ile bile bu kemikleri birbirine birçok bağlar, sağlam bağlayıp; bir miktar mutavaat vermiştir. Ta ki avucun içinde kavramaya yarayan çukurluk meydana gelsin. Aya kemikleri yedi ve bir de fazla kemik yaratılmıştır. Ama yedi asıl kemik, iki saf kılınmıştır. Bir safı, bilekten yanadır ki, cisimleri ince ve sayları üç bulunmuştur. İkinci safın kemikleri, parmak taraklarından yana bulundukları için geniş olup, sayısı dört bilinmiştir. Şu halde üçü araya sıkıştırılıp, bileğe yakın olan tarafı ince ve gayet bitişik bulunmuştur. Öteki safa yakın olan tarafı, geniş ve bitişiklikleri az kılınmıştır.

Sekizinci kemik ise, el ayasının iki safını düzenlemek için değil, belki ayaya yakın olan siniri korumak içindir. üç kemiğin açlarının birleşmesinden, onun tek ucu hâsıl olup, iki bilek kemiği uçlarından hâsıl olan geni çukura girip, ondan mafsal yumulur ve açılır. Alt bilek kemiğinde açıklanan çıkıntı, aya kemiklerini yakın ola kemiğin çukuruna girip, onunla mafsal, eğik ve açık olmuştur.

 Tarak kemikleri dört olup, dört parmağa mukabil gelmiştir. Bu tarak kemikleri, ayaya yakın olan tarafta birbirine yakın olmuştur. Ta ki bitişik gibi olan kemikleri ayaya bitişmesi gökçek olsun. Parmaklar tarafından yana bir miktarca açık olmuştur. Ta ki kemikler, farklı açıklıklara güzel bitişsin. İç tarafından çukur olmuştur, ta ki genişlik ve sıkışıklığa yardımcı olsun. Aya mafsalı ile tarak kemikleri, aya etrafında olan çukurlara, kıkırdaklara bürünmüş olan tarak kemiklerinden çıkıntılar girişiyle telif edilmiş yaratılmıştır.

Dördüncü Madde

Parmak kemiklerini bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: El parmakları eşyayı kavramakta yardımcı âletlerdir. Parmakların eti, kemiklerden hâli yaratılmadı. Gerçi muhtelif hareketleri sülük ve balık hareketleri gibi mümkün idi. Lakin parmakların işleri, el titremesi gibi zayıf olmayıp, metin ve kavi olmak için kemiklerle dolu yaratılmıştır. Bu parmaklar, birer kemikten yaratılmayıp, müteaddit kemiklerle bulunmuştur. Ta ki işleri zor olmasın. Her parmak üç kemikten yaratılmıştır. Zira ki, içten ziyade olsa, ağır eşyayı zapt etmekten âciz kalırdı. Üçten az olsa, parmakların hareketleri eksik olurdu. Parmak kemiklerinin uçları ince, kaideleri geniştir. Üsttekiler alttakilerden boy boy büyük yaratılmıştır. Ta ki yüklenici ve yüklenen arasında münasebet gökçek olsun. Bu kemikler yuvarlak kılınmıştır. Ta ki âfetlerden korunmuş kalsınlar. Boşluksuz ve iliksiz, sertlik üzere yaratılmıştır. Ta ki çekme ve kavrama hareketlerinde metanetleri sağlam ve kuvvetli olsun. Dışları yumru, içleri çukur bulunmuştur, ta ki tutma ve oğma kolay olsun. Dış tarafları dahi baş parmak ve küçük parmak gibi parmak olmayan taraflar yumru kılınmıştır; ta ki sıkışma anında âfetlerden korunmuş olan yuvarlak şekle benzesin. İçlerinde et az olmuştur. Ta ki onları koruyup ve örtüp, kavrama ile temas olunan nesnelerin altında eğilici olsun. Dış tarafları etsiz kılınmıştır. Ta ki, ağır olmayıp, hafiflik bulsun. Parmakların etrafında tırnaklar olmuştur. Ta ki uçları, etkili silah yerini tutsun. Parmakların uç etleri çoktur. Ta ki birine yapıştığında iyice tutsun. Orta parmağın mafsalı uzun olup, ötekilerininki daha kısa olmuştur. Ta ki, kavrama sırasında parmakların etrafı eşit olup, avucun içinde boş yer kalmayı, muntazam olsu. Kavranan yuvarlak üzerinde el ayası ve parmaklar çukurlaşıp, her taraftan ona temas kılsın.

Baş parmaklar, diğer dördünden daha kısa ve kalın yaratılmıştır. Ta ki hepsine mukavemette muadil kalsın. Eğer baş parmak, kendi yeri gerisinde konulsaydı, faydası kalmayıp, engelleri peyda olurdu. Zira ki eğer baş parmak, elin içinde olsaydı, el içiyle ola işlerin çoğu yapılamazdı. Eğer küçük parmak tarafında konulsaydı, iki el, kavradıkları nesnede, birbirine mukabil ve uygun gelmezdi ve birbirine yardım edebilmezdi. Eğer elin sırtına olsaydı, ziyade uzak olup, yararı kalmazdı. Başparmak, tarak kemiğine bağlanmadı. Ta ki kendi ile dört parmak arasında mesafe dar olmaya. Şu halde, vakta ki, dört parmak bir taraftan, bir nesneyi kuşatıp, başparmak ta onlara mukavemet eylese; elin, bir büyük nesneyi alıp kavraması mümkün olur ve bir tarafla başparmak, avucun kavradığı nesnenin azası benzeridir ki, onu örter. Bütün parmakların asâyişi, rutubetli ve yapışkan kılınıp, birine giren rutubetli ve yapışkan kıkırdak ve çukurlara bitişik yaratılmıştır. Ta ki onunla rutubetleri sürekli olup, onlara hareketlerinden kuruluk gelmesin. Mafsallarını, kuvvetli bağlar sarıp, kıkırdak örtüleriyle bitişik yaratılmıştır. Ta ki muhkem olsunlar. Ziyade sağlamlık için mafsallarında bulunan açıklıkları, küçük kemikler ile doldurulup, metanet verilmiştir. Bunlara: Semsemaniye derler.

Tırnaklar dört fayda için yaratılmıştır. Birinci faydası: Bir nesneyi bağlayıp düğümlemekte; parmaklara dayanak olmaktır. İkincisi: Onlarla ufak nesneleri kaldırıp toplamaya kudret bulmaktır. Dördüncüsü: Bazı vakitler, gerektiğinde, silah gibi onlarla düşmandan intikam almaktır. Tırnakların etrafı, yuvarlak kılınmıştır. Ta ki çarpma âfetlerinden korunsunlar. Yumuşak kemiklerden yaratılmıştır. Ta ki sert nesnelerle karşılaşmada kolaylıkla eğilip, selametle bükülsünler. Mukavemetle yarılıp ve kırılmayıp, sağlam kalsınlar. Kazınma ve törpülenme taraflarında bulunmuşlardır. Onun için büyüyüp ve gelişip, uzar kılınmışlardır. Ta ki çarpmalarda mahvoldukça yine tamam olsunlar. Uzadıkça, kesmekle karar bulsunlar.

Beşinci Madde

Kasık kemiklerini ve kalçayı bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Bedende bulunan kemiklerin biri dahi kasık kemiğidir. O, kuyruk sokumu yanında sağlı ve sollu iki kemiktendir ki, kasığın ortasında sağlam bir mafsalla birbirine bitişmiştir. Bunlar, adı geçen üstteki kemiklerin yesası gibi bilinmiştir Alttaki kemiklerin hepsinin yüklenicisi ve nakledicisi bulunmuştur. Bu iki kemiğin her biri dört cüze taksim olunmuştur. Boşluktan yana olan parçalarına hâsıla kemiği ve harkafe kemiği adı verilmiştir. Önden yana olan parçalarına kasık kemiği denmiştir. Arkadan yana olan parçalarına virek kemiği denilmiştir. içe ve aşağıya olan parçalarına kalça payı denilmiştir. Zira ki, bularda, iki kalça kemiklerinin yumru uçları girecek oyuklar bulunmuştur. Bu iki kemik üzerinde meni âletleri, rahim, makat, mesane gibi latif azalar konulmuştur.

İki ayağın faydası: iki nesnedir. Biri nizam, üzere ayakta durmaktır ki, iki ayak ile sabit ve kaimdir. Biri yukarı çıkma, inme ve düz durma durumlarında intikallerdir. iki kalça ve iki ayak ile bu intikaller yapılır. Zira ki, eğer ayağa bir âfet erişse, ayakta durma düzeni zor olur. İntikal kolay ve rahat olur. Eğer kalça ve baldır adalesine bir âfet erişse, o vakitte ayakta durma kolay olur, intikal zor olur. Ayak kemiklerinin birincisi iki kalça kemiğidir ki, bedende olan kemiklerin en büyüğüdür. Zira ki, bu iki kemik, üstlerinde olanı yüklenici ve altlarında olanı nakledicidir. Bu iki kemiğin üst tarafları kubbe gibi yumru olup, hakk'u-l vikete olan çukura girmiştir. Bu iki kemik, önden ve boşluktan yana yumru, geri ve içeriden yana çukur ve kesik kılınmıştır. Ta ki büyük adaleleri, sinirleri, birçok damarı gökçek koruyup; hepsinden düz bir nesne hâsıl olup, onula oturuş daha güzel olsun. Eğer hakk'u-l virek beraberinde düz konulsaydı, iki oyluk arası uygunsuz ve geniş olup, yamuk olurdu. Bu iki kemiğin alt tarafında diz mafsalları için her birinin iki çıkıntısı vardır. Diz mafsalından önce baldır kemiklerini beyan ederiz, ta ki ondan diz mafsalı ortaya çıka.

Altıncı Madde

Baldır kemikleri ve iki diz mafsalını bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: bilek gibi baldır dahi iki kemikten yaratılmıştır. Biri büyük ve uzundur ki, ona büyük kasba denilmiştir. Biri küçük ve kısadır ki; üst tarafı kalça kemiğine bitişik olmayıp, ona küçük kasba adı verilmiştir. Kalça gibi baldır kemiğinin boşluktan yana yumruluğu bulunmuştur. Küçük kasba, alt tarafta içten yana yumru yaratılmıştır. Ta ki onlarla baldır adaleleri ve sinirleri muntazam olsun. Hakikatte baldır, o büyük kasbadır ki, kalça kemiğinden kısa bulunmuştur. Ta ki, hareket için hafif olsun. Bu baldıra bir mutedil miktar verilmiştir ki; ne üstünü taşımaktan âciz olur; ne hareketten zorluk bulur. Bununla bile küçük kasba ile dahi ona kuvvet ve sağlamlık verilmiştir. Küçük kasbanın bu sağlamlığından dahi büyük kasba ve aralarında olan sinirleri ve damarları örtücü ve koruyucu bulunmuştur. Mafsal önünde büyük kasbaya iştirakle yumulma ve yayılmaya kuvvet vermek için yaratılmıştır.

Diz mafsalı: Kalça kemiğinin alt tarafında olan iki çıkıntının baldır kemiğinin üst tarafında bulunan iki çukura girmek ile hâsıl olmuştur. Bunlar, birer lif bağı ile bağlanmış olup, iki taraftan iki metin bağ ile muhkem düğümlenmiştir. İkisinin önleri diz kapağı kemiğinde yerleşmiştir.

Diz kapağı ayrı bir yuvarlak kemiktir ki, ona diz gözü denilmiştir. Bunun faydası, diz üzerinde oturma anında diz mafsalını ayrılmaktan bu kemik ile koruyup, emniyet bulmaktır. Bu ağır bedeni taşıyan mafsal, hareketi ile kuvvet verip, ona direk olmaktır. Ve bu kemiğin yeri bu mafsalın önünde bulunmuştur. zira ki bu mafsala ani saldırı ve çarpma çoğu zaman ön taraftan olur, bilinmiştir. ama geri taraftan yana ani çarpma olmayıp, sağ ve sol tarafa eğilmesi az bulunmuştur. Şu halde ani kalkma ve oturmalarda diz mafsalına ön taraftan zor zahmet gelmekle ihtiyat kılınmıştır.

Yedinci Madde

Ayak kemiklerini bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Ayak, ayakta sebat için âlet yaratılmıştır. Şekli, ayakucu tarafına uzamış bulunmuştur. Ta ki üzerine dayanma ve dinelmeye yardımcı olsun. İç taraftan yana beli ince kılınmıştır. Ta ki ayakta durma durumunda ön tarafı ayaktan yana dönük olup, yürürken atılacak ayağın dayanmakla, yürüme düzeni uygun olsun. Dikenli olan yere, ayak bastığında tabanı üzere olup, diken ona şiddetle batmasın. Yuvarlak nesnelere ayak ayası, kolay ve sağlam basıp, bir tarafa kayıp gitmesin. Ayağın çok kemikten oluştuğundan nice faydaları bilinmiştir. Biri budur ki: Ayak, bastığı nesneyi gerektiğinde sağlam basıp sabit olmaya kadir bulunmuştur. Zira ki ayak, bastığı nesneyi el ayasının kavradığı gibi kavrar bilinmiştir. Sair faydaları, çok kemikli olan azanın sayılan faydalarının aynısı bulunmuştur.

Bir ayağın kemikleri 26 adet olmuştur. Biri topuk kemiğidir ki, onunla bacak mafsalı tamamlanmıştır. Biri ökçe kemiğidir ki, ayakta durmanın temel direği onunla bulunmuştur. Biri kayık kemiğidir ki, ayağın ortası onuna yerden kalkıp ön tarafı dahi onunla yere gelir. Ayak bileğinin dört kemiği vardır ki, onlarla ayak taraklara bağlanır. Biri merdiven kemiğidir ki, altıgen şeklindedir. O, ayağın dış tarafından yana konulmuştur. Ta ki, yer üzerinde o tarafın sebatı gökçek bulunsun. Beş kemik dahi tarak için yaratılmıştır.

İnsanın ayak topuğu diğer hayvanların topuğundan daha çıkıntılı kılınmıştır. Ayağın hareketinde faydalı olan kemiklerin en yararlı topuk bulunmuştur. Nitekim ayağın sebatında faydalı olan kemiklerin en lüzumlusu topuk bilinmiştir. Topuk, daha önce açıklanan iki baldır kemiğinin yuvarlak tarafları arasında konulmuştur ki, onu üst tarafından, kafasından, dış tarafından ve iç tarafından kuşatmıştır. Onun iki tarafı, topuk kemiğindeki çukura girmiştir. Bu topuk, bacak ile ökçe arasında bir vasıtadır ki, onunla birbirine gökçek bitişmesi bulunmuştur. O ikisi arasında mafsal, metin olmuştur. Topuk ortada bulunup önünden kayık kemiğine, mafsal bağı ile bağlanmıştır. Kayık kemiği, geri tarafından ökçe kemiğine, ön tarafından bilek kemiğinin üstüne, dış taraftan yana bacak kemiğine bitişmiştir. ökçe, topuğun altında konulup, kendi sert, arka tarafı yuvarlak yaratılmıştır. Ta ki, afetlere mukavemet edip, sertlikle isabet eden nesneleri iyi tarafa atsın. Alt tarafı düz kılınmıştır. Ta ki, düz basması kolay olup, bastığı nesne üzerinde rahatla karar etsin. Ölçüsü büyük olmuştur. Ta ki, bedenin yükünü taşımaya kudreti yetsin. Şekli, uzun üçgen olup, yavaş yavaş incelip, ayağın ortasında dış tarafına ulaştığında son bulmuştur. Ta ki, ayağın çukuru arkadan ortaya doğru yavaşlıkla gitsin.

Ayak bileği, el bileğine uymaz. Zira ki, ayak bileğinin kemikleri bir saf; el bileğininkiler iki saf bilinmiştir. Bu bileğin kemik sayısı, ondan az kılınmıştır. Zira ki, kavrama ve harekete ihtiyaç, elde çok bulunmuştur. Ayaktan istenen, sebat ve sağlamlık bilinmiştir. Mafsal ve kemiklerin çokluğu sebat ve sağlamlığa zararlı olduğu gibi, yoklukları dahi sebat ve sağlamlığa zararlı olduğundan, insan ayağı bu biçimde yaratılmıştır. Ayak tarağı, beş kemikten bileştirilmiştir. Ta ki, her birine beş parmaktan biri bitişip, bir safta dizilsinler. Ayağın parmakları, elinkilerden daha kısadır. Zira ki, ayakta istenen metanet, elde kavramak bulunmuştur. Ama baş parmak iki büyük boğumdan ve ondan başka parmakların hepsi üçer boğumdan yaratılmıştır. Ta ki, yürüme hareketi düzenini bulup, yürüyüşünde âhenk olsun.

Böylece insan bedeni semsemelerle (susam şeklinde kemik) birlikte toplam 300 kemikten oluşmuştur. Bu bileşim üzere bulunan şaşırtıcı terkipler, akıl sahiplerine ibret olmuştur. Şaşırtıcı şekillerinde benzersiz yaratıcıyı fikreden ve düşününe akıllılara hayret gelmiştir. Şaşanlar, bu sanat şaheseri binadan çok ibret alıp, nice izzet ve lezzet bulmuştur. Yaratıcı ve şekil veren Allah, münezzehtir, deyip hayrette kalmıştır.