Silsile-i aliyye-34- Seyyid Fehîm-i Arvâsî

34- Seyyid Fehîm-i Arvâsî
Seyyid Fehim-i Arvasi hazretleri, Do u Anadolu'da yeti en büyük velîlerden. Silsile-i
aliyye adı verilen büyük evliyânın otuz üçüncüsüdür. Osmanlı Devletinin son devirlerinde
ya amı tır. Seyyiddir. "Hazret-i eyh" ve "Allâme" lakapları vardır. "Arvâsî" denmekle
me hûr olmu tur. Babası, Seyyid Abdülhamîd Arvâsî'dir. Annesi aynı âilenin Do ubâyezid
kolundan SeyyidHacı brâhim Efendinin kızı Seyyide Emine Hanımdır. 1825 (H.1241)
senesinde Van'ın Bahçesaray (Müküs) ilçesine ba lı Arvas (Do anyayla) köyünde do du.
1895 (H.1313) senesinde aynı köyde vefât etti. Kabri oradadır ve sevenleri tarafından ziyâret
edilmektedir.
Temiz ve asîl âilesi Anadolu'nun do u vilâyetlerinin ilim, irfân ve güzel ahlâk
vasıflarının timsâli (sembolü) idi. Zamanlarının âlimi, fazîlet örne i olan dedeleri Kâdirî ve
Çe tî yollarına mensûb idiler. Babası, Arvas'ın tekke, zâviye ve medresesinin sevk ve
idâresini yürütürdü. Seyyid Fehim, küçük ya ta babası Seyyid Abdülhamîd Efendiyi
kaybetti. AnnesiSeyyide Emine Hanım, zâhide, takvâ ve verâ sâhibi sâlihâ bir hanım idi.
Pekçok kadın hizmetçileri oldu u halde ilim talebesinin elbisesini kendisi eliyle yıkar ve
yardım ederdi.
Küçük ya tan îtibâren ilim ö renmeye ba layan Seyyid Fehîm, kısa zamanda Kur'ân-ı
kerîmi hatm ve hıfzetti. Sonra dedelerinin kurdu u ve öteden beri ilim yayan büyük âlimler
yeti tiren Arvas Medresesi ile Müküs'teki Mîr Hasan Velî Medresesinde temel dînî bilgileri
ve Arabî âlet ilimlerini okudu. Kısa bir müddet ilim tahsîline ara verdi.
Sonra Cizre'ye gidip Mevlânâ Hâlid-i Ba dâdî hazretlerinin halîfelerinden eyh Hâlid-i
Cezerî'nin ders halkasına dâhil oldu. Kısa zamanda emsallerini geçip ilimde ilerledi. Dînî
ilimleri ve zamânın fen bilgilerini ö rendi.
Seyyid Fehim, Cezire'de ilim tahsîli ile me gûl oldu u sırada, amcao lu Seyyid
Sıbgatullah Efendi de Cezire'ye gelip, Mevlânâ Hâlid-i Ba dâdî hazretlerinin talebelerinden
eyh Sâlih Sibkî hazretlerinden ilim ö rendi. Cezire dönü ünde Van'a u radı. Van'da
bulundu u günlerde büyük velî Seyyid Tâhâ-yı Hakkârî hazretleri de Nehrî'den Van'a
gelmi ti. Seyyid Tâhâ hazretlerinin en seçkin eshâbından olan amcası Seyyid Muhammed
Efendi, Seyyid Sıbgatullah Efendiye, Seyyid Tâhâ-yıHakkârî hazretlerine talebe olmasını
tavsiye etti. Seyyid Tâhâ'ya talebe olan Seyyid Sıbgatullah, onun hizmetinde ve sohbetinde
bulunarak, tasavvuf yolunda ilerledi. Kısa zamanda olgunla arak insanlara slâmiyetin emir
ve yasaklarını anlatmak husûsunda icâzet, diploma ve hilâfet aldı. Van vâlisi ve halkı Van'da
kalmasını ısrarla istediler. Fakat o; "Nehri'ye gidiyorum. Seyid Tâhâ hazretleri uygun
görürlerse burada kalırım." buyurdu. Van'da kalmak istedi ini Seyyid Tâhâ hazretlerine
arzedince, buyurdu ki: "Yok Molla Sıbgatullah! Van halkı dûn-himmettir (eksik, kısa
himmetlidir). Van'ın fethi benim ve senin elinde olmaz. Mükâ efe âleminden mâlûmata göre
sizin sülâlenizden, yâni Arvâsî hanedânından, ilim ve irfânı ile tanınmı , Allah bilir ama
onun [Seyyid Fehimi kasdediyor] vâsıtasıyla, Van'ın ir âdı geçici olarak mümkündür. O
zâtın hayatta olup olmadı ını bilmiyorum." buyurdu. Seyyid Sıbgatullah Arvâsî hazretleri;
"O zât amcamın o ludur. Cezire'de ilim tahsîli ile me gûl, ilim ve irfânla me hûrdur." dedi.
Seyyid Tâhâ; "Bir ba ka geli inde o zâtı muhakkak bana getir." diye emir buyurdu.
Seyyid Sıbgatullah hazretleri, hocasını ikinci defâ ziyârete geli inde, genç ya taki
Seyyid FehimArvâsî'yi de Nehri'ye getirdi. Seyyid Tâhâ hazretlerinin huzûruna gidip
sohbetiyle ereflendiler. Kalma zamânı bitip ayrılacakları sırada, Seyyid Sıbgatullah ve
yanındakiler Seyyid Tâhâ hazretlerinin elini öpüp izin aldıktan sonra, sıra Seyyid Fehime
gelince, Seyyid Sıbgatullah geride kaldı ını görüp, Seyyid Tâhâ hazretlerinden onun için de
izin istedi. Fakat Seyyid Tâhâ hazretleri, Seyyid Fehim'in kalmasını münâsip gördü ve; "O
burada kalsın." buyurdu. Seyyid Tâhâ'nın hizmetinde kalan Seyyid Fehim, kısa sürede
kemâle geldi. Seyyid Tâhâ hazretleri onun hakkında; "Ba kalarının altı ayda aldı ı mesâfeyi,
Seyyid Fehim yirmi dört saatte aldı." buyurdu.
Seyyid Tâhâ hazretleri bir gün Câmi-i erîfin duvarına dayanarak Seyyid Fehim
hazretlerine i âret ederek yanına ça ırdı. O da yanına gelince; "Çok zekîsin, ilme istekli ve
kâbiliyetlisin. Muhakkak Mutavvel kitabını okumalısın." buyurdu. Seyyid Fehim hazretleri;
"Kitabım yok. Bizim taraflarda Mutavvel okunmaz." diye arz edince, kendi kitabını hediye
etti.Mu 'un Bulanık kazâsının Âbirî köyünde MollaResûl Sibkî ismindeki büyük âlime gidip
okumasını tavsiye buyurdu. Huzûrundan ayrılırken; "Sen zekî ve tedkik edici bir ilim
tâlibisin. Suâllerine hocalar tatmin edici cevap veremezler ve rahatsız olurlar. Derslerin
tâkibi esnâsında bir zorlukla kar ıla ırsan, onları rahatsız etme. Elini gö süne koy ve beni
hatırla. n âallah derhal mü kilini hallederim." buyurdu.
Hocasının elini öpüp duâsını alan Seyyid Fehim Arvâsî, Mutavvel okumak üzere
zamânın Do u Anadolu'daki en büyük âlimlerinden olan Molla Resûl Sibkî'nin huzûruna
vardı. Molla Resûl; "Ben Arvas âilesinden birisine ders okutmak arzusundaydım. Çünkü,
Arvas'ta MollaResûl Zekî'den okudum. O âileden gelen bu zâtta zekâ eseri göremiyorum.
Hayret o âilenin fertleri çok zekî olurlardı." dedi. Seyyid Fehim Arvâsî, Molla Resûl'den ders
almaya ba ladı. Fakat Seyyid Tâhâ hazretlerinin tavsiyesine uyarak ders esnâsında suâl
sormamaya dikkat ediyordu. Hattâ Molla Resûl, Seyyid Fehim'in talebelerinden Molla
Hâlid'e; "Senin hocan suâl sormuyor. Zekâsız mıdır, yoksa utanıyor mu?" diye sordu. Molla
Hâlid de; "Evet ben ba langıçtan beri bu zâtın yanında okuyordum. Bir zaman hocalarına
çok suâl sorar, hocalar ona cevap vermekten âciz kalırlardı. Fakat Nehri'den döndükten sonra
ne hikmetse suâl sormayı terk etti. lim ö renmedeki kâbiliyetine gelince: "Kusura
bakmayın, bendeniz onun sizden yüksek oldu unu tahmin ederim." diye arz etti.
Bir gün Molla Resûl'den Mutavvel'i okurken hocasına; "Burayı anlayamadım." dedi.
Molla Resûl tekrar anlattı. Fakat Seyyid Fehim-i Arvâsî yine anlayamadı ını söyledi. Molla
Resûl cümleyi birkaç defa okuduktan sonra; "Bugün yoruldum, yarın anlatırım." dedi.Ertesi
gün okudu fakat yine açıklayamadı. O gece Molla Resûl de, Seyyid Fehim de dü ündüler.
Üçüncü gün aynı yere gelince, Molla Resûl oradaki inceli i yine açıklayamadı. O sırada
Seyyid Fehim hocası Seyyid Tâhâ hazretlerinin; "Ders okurken anlayamadı ın yer olursa,
beni hatırla." sözünü hatırladı. Molla Resûl dersi mütâlaa etmekle me gûlken, Seyyid Fehim
gözlerini kapayıp, mür idi Seyyid Tâhâ hazretlerini gözünün önüne getirdi. Seyyid Tâhâ
elinde bir kitab ile göründü. Kitabı Seyyid Fehim'in önüne açtı. Mutavvel'in o sayfasıydı. O
satırları açık olarak okudu. Seyyid Fehim merakla dikkat ediyordu. O cümlenin arasında bir
atıf vavı (ve harfi) fazla okudu. Seyyid Tâhâ hazretleri kaybolunca, Seyyid Fehim gözlerini
açtı. Molla Resûl'ün o satırları okuyup dü ünmekte oldu unu gördü. Molla Resûl'den izin
isteyip, hocasından duydu u gibi bir (ve) ekleyerek okudu. Molla Resûl bunu i itince;
"Mânâ imdi anla ıldı." dedi. kisi de iyice anlamı tı. Molla Resûl; "Bu satırları yirmi
senedir okudum, anlattım. Fakat hep anlamadan anlatırdım. imdi iyi anladım. Söyle
bakalım bunu do ru okumak senin i in de il. Ben senelerce bunu anlayamadım. Sen nasıl
anladın? Bu (ve)yi okudun, mânâ düzeldi." dedi. Seyyid Fehim, mür idi Seyyid Tâhâ
hazretlerini hatırlayıp yardım istedi ini söyledi. Mür idinden nasıl ö rendi ini anlattı. Molla
Resûl; "Îmândan sonra küfür yoktur." diyerek kitabı kapattı. Seyyid Fehim ile birlikte
Nehrî'nin yolunu tuttular. Onlar yolda iken Seyyid Tâhâ hazretleri; "Hazret-i Seyyid Fehim
güzel bir hediye ile geliyor." buyurdu. Kısa bir müddet sonra Seyyid Fehim'le birlikte gelen
MollaResûl de Seyyid Tâhâ hazretlerinin sohbetine kavu up, talebelerinden oldu. Onun
huzûrunda mânevî olgunlu a eri ip, zâhirî ilimlerde oldu u gibi, tasavvuf ilminde de yeti ti.
Seyyid Tâhâ hazretleri Molla Resûl'e hilâfet vererek insanlara slâmiyetin emir ve
yasaklarını anlatmakla vazîfelendirdi.
Hocası ve mür idi Seyyid Tâhâ hazretlerinin huzûruna tekrar dönen Seyyid Fehim, onun
hizmet ve sohbetlerinde bulundu. Seyyid Tâhâ hazretlerine olan muhabbet ve ba lılı ı
sebebiyle onun yattı ı odanın dı tarafında pencereye yüzünü döner ve sabahlara kadar
ayakta durup, onun güne gibi nûr saçan feyizlerinden istifâdeye çalı ırdı. Hattâ bir
defâsında bununla yetinmeyip, so uk bir gecede iddetli kar ya arken, kapının dı ında
uzandı. Mübârek ba ını kapının e i ine koyarak yattı. iddetli ya an kar, mübârek vücûdunu
örttü. Fakat muhabbetle yanan kalbi ile kar altında çe it çe it feyz ve bereketlere kavu tu.
Seyyid Tâhâ hazretleri teheccüd namazını kılmak için mescide gitmek üzere kapıyı açtı.
Aya ını kapıdan dı arı atınca, Seyyid Fehim'in sırtına bastı. Seyyid Fehim hemen aya a
kalkıp edeple mür idinin kar ısında durdu. Seyyid Tâhâ hazretleri; "Yeter Molla Fehim.
Benim kanâatime göre bugün ilimde bir ummânsınız. Seyyid erîf Cürcânî hazretlerinden
sonra ilimde seyyidlerin yüzünü siz güldürdünüz. Bu ilmi bu kadar yere sermeyiniz."
buyurdu. Seyyid Fehim hazretleri ise; "Bu ilimden bütün istifâdem, hazretinizin bir nazarıyla
olana yeti ememi tir. Bendeniz menfaatimi arıyorum." diye cevap verdi. Bunun üzerine
Seyyid Tâhâ hazretleri onu kucakladı, gecenin karanlı ında cihânı aydınlatacak mânevî
nûrları ihsân etti. Elini tutarak berâber mescide gittiler.
Seyyid Tâhâ hazretlerinin hizmet ve sohbetinde tasavvuf yolunun en yüksek derecelerine
kavu an Seyyid Fehim "kuddise sirruh" , büyük bir velî oldu. Mutlak hilâfetle ereflenme
zamânı gelince, üstadı Seyyid Tâhâ onu huzûruna ça ırdı ve insanlara slâmiyetin emir ve
yasaklarını anlatmak, onların dünyâ ve âhirette saâdete, kurtulu a kavu malarına vesîle
olmakla vazîfelendirdi. Fakat Seyyid Fehim; "Bu bir a ır yüktür. Ben bunu kaldıramam.
Hem de buna lâyık de ilim." deyip çekingen davrandı. Seyyid Tâhâ hazretleri; "Bu bir emr-i
ihtiyârî, iste e ba lı bir i de il, emr-i zarûrî olup, mecbûrî i tir." buyurdu. Memleketi olan
Arvas'a gitmesini emretti. Yola çıkaca ı zaman tekrar huzûruna ça ırdı, kitapların içindeki
mektuplarını kendisine göstererek; "Bu ihlâs ve muhabbet sizin de il midir? Neden imtinâ
ediyorsunuz. Yemin ederim ki sizin hilâfetiniz, Resûl-i ekrem sallallahü aleyhi ve sellem
efendimiz tarafından tasdik buyrulmu ve bütün sâdât-ı kirâm büyükler tasdik buyurmu , ben
de tasdik etmek zorundayım. Siz de kabûl etmek mecbûriyetindesiniz." buyurdu.
Kanâat, tevekkül, zühd, muhabbet, rızâ ve teslimiyette çok yüksek bir mür id-i kâmil
olan ve; "Seyyid Tâhâ'yı gördüm, tarîkat ve hakîkatin ne oldu unu ö rendim." buyuran
Seyyid Fehim hazretleri, hocasının emrine uyarak Arvas'a döndü. Arvas Medresesini
yeniden îmâr ederek talebelere ilim ö retti. Ayrıca, Nak ibendiyye yolunun esaslarını
anlatarak insanların saâdetine çalı tı. slâmiyetin emir ve yasaklarından kıl kadar
ayrılmaksızın vazîfesine devâm etti. Her zaman âfet kabûl etti i öhretten kaçındı. Arvas
Medresesinde en az elli talebeye ders verip Madde-i Kübrâ adlı eseri okuturdu. Seyyid
Muhammed Emin, Seyyid Abdülhakîm, Halîfe Dervi , Halîfe Ali, Molla Abdülcelîl ve eyh
Resûl gibi büyükler onun yeti tirdi i âlim ve velîlerdendir. Ondan ilim tahsîl edip, mezun
olanlar Van ve havâlisinde Reîsü'l-müderrisîn ünvânıyla anıldılar. Seyyid Fehim
hazretlerinin ilim ve mârifetteki üstünlü ü kısa zamanda her tarafa yayıldı.
Seyyid Fehim hazretleri hocası Seyyid Tâhâ hazretlerini, ders talebesi gibi her yıl,
Arvas'dan Nehrî'ye gelerek, ziyâret ederdi. Vefâtından sonra, yerine geçen birâderi Seyyid
Muhammed Sâlih hazretlerini de ziyâret edip, sohbetlerinde bulundu. Zîrâ Seyyid
Muhammed Sâlih hazretleri Seyyid Fehim hazretlerinin sohbette üstâdıydı.
Üstâdının vefâtından sonra daha da tanınan Seyyid Fehim hazretleri, ilim ve fazîlette
iyice me hûr oldu. Mısır, Irak, Suriye ve bu havâlide halledilemeyen meseleler ona
getirildi.Çözülemez gibi görülen mü kil meseleleri hallederdi. Onun sohbetinde bulunmak
üzere Arvas'a giden kimseler dünyâdan habersiz, nefsin ve eytanın errinden emniyette
olup, muhabbet deryasına daldılar. Ondan feyz alıp, yüksek derecelere kavu tular. Sohbet ve
dersleriyle pek çok insanın do ru yola kavu masına vesîle oldular. Böylece, Do u Anadolu
halkının Sünnî kalmasını, iîli in ve mezheb ayrılı ının yöreye girmemesini temin ederek,
millî birli e çok hizmet etti. Doksanüç Harbinde Ruslara kar ı Do u Bâyezîd Cephesine
gidip büyük kahramanlıklar ve muvaffakiyetler gösterdiler.
Seyyid Fehim hazretleri hocası Seyyid Tâhâ hazretlerinin vefâtından sonra onun emir ve
tavsiyelerine sıkı sıkıya uydu. Senede iki defâ Van'a te rif ederek halka slâmiyetin emir ve
yasaklarını anlattı. Onların dünyâda ve âhirette saâdete, mutlulu a kavu maları için çalı tı.
Vâz ve sohbetleriyle Van halkının slâmiyete ba lılı ı ve bu husustaki öhreti arttı.
"Dünyâda Van, âhirette îmân." sözü insanlar arasında yaygın olarak söylenmeye ba landı.
Seyyid Fehim hazretlerinin Van'a geli lerinde büyük bir kalabalık ve izdiham olurdu.
Zamânın vâlisi, askerî ve mülkî erkânı onu ziyâret ederek, sohbetlerinden istifâde ederler,
varsa mü kil meselelerini sorup cevaplarını alırlardı. Maddî ve mânevî bütün emirleri yerine
getirilir, herkes ona saygı ve hürmette kusur etmezdi. Böylece hocası Seyyid Tâhâ'nın
seneler önce buyurdu u; "Van'ın fethi Arvâsî hânedânından, ilim ve irfânı ile tanınmı bir
zâtın vâsıtasıyla muvakkaten (geçici olarak) mümkündür." sözünün hükmü kerâmet olarak
ortaya çıkmı tı.
Seyyid Fehim hazretleri Van'a geldi i zaman umûmiyetle mahkeme ba kâtibi Ahmed
Beyin evinde misâfir olurdu. Bir geceAhmed Beyin evinden çıkıp (Hacı Bekir kı lası diye
hizmet gören bir askerî kı la yaptıran) Hacı Bekir isminde Van'ın ileri gelenlerinden birinin
evine misâfir oldu. Birkaç gün Hacı Bekir'in evinde kaldı. Hacı Bekir, Allahü teâlânın
emriyle kızı Gülizâr Hanımı, Seyyid Fehim hazretlerine nikahladı. Bir sohbet
sırasındaSeyyid Fehim hazretlerine dedi ki: " eyhim size burada bir ev yaptırmam lâzım
oldu." Seyyid Fehim hazretleri; "Ey Hacı Bekir! Bir eyi noksan söylediniz. Yanında bir de
câmi yaptırın." buyurdu. Hacı Bekir A a bu söz üzerine yaptırdı ı evin yanına âbâniye
Câmiini yaptırdı. Sonraları Seyyid Fehim hazretleri, Van'a te riflerinde kayınpederinin
yaptırdı ı bu evde kalırdı. nsanlara slâmiyetin emir ve yasaklarını âbâniye Câmiinde
anlattı. Her sene iki üç ay Van'da kaldı ı müddet içinde pekçok kimsenin hidâyete
kavu masına vesîle oldu. Sonra bu câminin yanına bir de medrese yaptırıldı.
Seyyid Fehim hazretlerinin ders verdi i ve vâz etti i âbâniye Külliyesi, Arvas'a
benzeyen ilim ve irfân yuvası bir makamdı. Bu medresede çok âlim ve velî yeti mi ti. Sofu
Baba orada yeti en zâtlardandı. Sonraki devirlerde de ilim ve irfân kayna ı olmaya devâm
eden bu medreseden, Seyyid Abdülhakîm hazretlerinin o lu Ahmed Mekkî Efendi ve karde i
o lu Cemâl Efendiler de yeti ti. Bu mekanlar imdi harâbe halde bulunmaktadır.
lim, fazîlet ve güzel ahlâkta zamânının bir tânesi olan Seyyid Fehim hazretleri,
slâmiyetin emirlerine ve sevgili Peygamberimizin sünnet-i seniyyesine titizlikle uyardı. Onu
sevenler namazlarını mutlaka câmide cemâatle kılarlardı. Onun en büyük kerâmeti,
slâmiyetin emir ve yasaklarına tam uyması, kendisinden sonra vazîfesini devâm ettirecek
olan Seyid Abdülhakîm gibi âlim ve velî bir zâtı yeti tirmesiydi. Bunlardan ba ka pekçok
kerâmetleri görülmü tür.
Seyyid Fehim hazretleri bir defâsında talebeleriyle Van Gölü kıyısında giderken, göldeki
Ahtamar Adasında bulunan Ermeni kilisesinden bir papaz çıkarak su üstünde yürümeye
ba lar. Talebeler bunu görünce, bâzılarının hatırına; "Allah'ın dü manı dedi imiz papaz, su
üzerinde yürüyor da, evliyânın büyü ü, Allahü teâlânın sevdi i, seçti i kulu bildi imiz,
Seyyid hazretleri acabâ neden yürümez ve kıyıdan dola ır" diye gelir. Seyyid Fehim, bu
dü ünceyi anlayıp, mübârek ayaklarındaki nalınları ellerine alıp, birbirine çarpar. Nalınları
çarptıkça papaz suya batar. Bo azına kadar gelince, bir daha çarpar. Papaz, batar ve bo ulur.
Sonra, böyle dü ünen talebesine dönerek; "O, sihir yaparak, su üstünde gidiyor, böylece
sizin îmânınızı bozmak istiyordu. Nalınları çarpınca sihri bozulup battı. Müslümanlar sihir
yapmaz. Allahü teâlâdan kerâmet istemekten de hayâ ederler." buyurdu. Kerâmeti ile
papazın sihrini bozdu. Bu kerâmet, Abdurrahmân Arvâsî hazretleriyle ilgili olarak da
anlatılmaktadır.
stanbul'da, Ka ıthâne'de sabun fabrikası olan Rıfat Beyin babası Abdülvehhâb Efendi
1963'te vefât etti. Vefâtından birkaç sene evvel dedi ki: "Erzurum'da medrese tahsîlini
bitirmi tim. Daha okumak istedim. Aradı ım büyük âlimin Bitlis'te Abdülcelîl Efendi
oldu unu söylediler. Bitlis'e gittim. Kendisini aradım. Van'a gitti, yakında gelir, bekle
dediler. Sabredemedim, Van'a gittim. Sordu umda; "Müks eyhi Seyyid Fehim hazretleri
Van'a geldi. âbâniye Câmiinde, onun yanındadır." dediler. Oraya gittim. Hem de büyük
âlim Abdülcelîl Efendi, kürsüye çıkmı , herkes onu dinleyip istifâde etmektedir, diye
dü ünüyordum. Câmiye girdim. Herkes ba ını e mi , edeple oturuyordu. Kar ıda nûr gibi,
tatlı bakı lı bir zât vardı. Herkes buna kar ı saygı ile dönmü tü. Abdülcelîl Efendi, her hâlde
kar ıdaki heybetli, tesirli zâttır, diyordum. Fakat, soracak kimse yoktu. Herkes, boynunu
bükmü önüne bakıyordu. Ansızın, önüme bir genç geldi. "Ne arıyorsunuz?" dedi.
"Abdülcelîl Efendi hazretlerini arıyorum." dedim. " te budur." diyerek, en geri sırada
boynunu bükmü edeple oturan birini gösterdi. " stersen sen de otur." dedi. "Kar ıda oturan
kimdir?" dedim. "Seyyid Fehim hazretleridir." dedi. Nice zaman sonra, bu gencin, Seyyid
Abdülhakîm Efendi oldu unu anladım. Biraz sonra ezan okundu. Sünnetler kılındı. Seyyid
Fehim hazretleri imâm oldu. Safları düzelttik. mâmla birlikte tekbir getirirken, bütün
cemâat, elektrik çarpan kimse gibi titremeye ba ladık. imdi altmı sene oluyor. mâmın o
tekbir sesi hâtırıma geldikçe, titriyorum. Kalbimde, o gün oldu u gibi, bir hal oluyor."
Endis köyünden Hacı Abdullah ismine bir kimse hacca gitmi ti. Hac ibâdeti esnâsında
cebindeki paralarını kaybetti. Üç ay müddetle müslümanların yardımıyla idâre etti. Bir gün,
içinde bulundu u sıkıntılı hâli dü ünerek Mekke-i mükerremenin sokaklarında yürürken,
birden meyve a açları, çiçekleri, akan suları ve ortasında çok güzel ve süslü bir câmi
bulunan bir makam gördü. Câminin kapısında güzel simâlı bir zât oturuyordu. Kendi
kendine dü ündü. "Yâ Rabbî! Mekke-i mükerremede böyle ba , bahçe ve akan sular yoktur.
Bu gördü üm hayal midir, rüyâ mıdır?" deyip, câminin kapısında duran zâta gitti. Selâm
verdi. O zât selâmını aldı ve; "Merhaba, ho geldin, sefâ geldin ey hacı!" dedi. Hacı
Abdullah Efendi hayretini o zâta bildirdi. O zât; "Burası mânevî bir makamdır. Evliyâya
mahsustur. Cumâ günü ikindi namazlarını bu mübârek mâbedde kılarlar." dedi. Hacı
Abdullah Efendi; " mâmları kimdir?" diye sordu. O zât; "Herhalde tanırsınız. Seyyid Fehimi
Arvâsî hazretleridir." diye cevap verdi.
Hacı Abdullah Efendi bu söze çok sevindi. Bahçenin bir kenarına çekilip Seyyid Fehim
hazretlerinin gelmesini bekledi. Orada durdu u müddet içinde evliyâ-yı kirâm tek tek, grup
grup geldiler. Câmi tamâmen doldu. Hepsinden sonra Seyyid Fehim hazretleri büyük bir
vekâr ve nâzik bir tavırla geldi. Abdullah Efendi ko up saygıyla ellerini öptü. Sıkıntılı hâlini
arz etti. Seyyid Fehim hazretleri; "Hayâtımda bu sırrı if â etmemek artıyla sâdât-ı kirâmın
(bu yolun büyüklerinin) himmet ve bereketleriyle îcâbına bakarız. E er sırrı if â ederseniz,
gözlerinizden mahrum olursunuz." buyurdu. Câmiye girince bütün velîler aya a kalkıp onu
saygıyla kar ıladılar. Seyyid Fehim hazretleri mihrâba geçerek ikindi namazını kıldırdı.
Sonra güzel sohbetler oldu. Îzâhı mümkün olmayan bir muhabbet, vecd ve evk hâli hâsıl
oldu. Evliyâullah câmiden geldikleri gibi ayrıldılar. En son Seyyid Fehim hazretleri câmiden
çıktılar. Hacı Abdullah Efendi tekrar eteklerine yapı ıp hâlini arzetti. Seyyid Fehim
hazretleri; "Merak etme. n âallah imdi memleketine gidersin. Paran yoktu, nasıl geldin
diyenlere bir tüccar yardım etti geldim, dersin. Tekrar ediyorum bu sırrı if â etme." buyurdu
ve; "Gözlerini kapa!" diye emretti.
Hacı Abdullah Efendi gözlerini kapadı. Rüyâda gibi uçtu unu hissediyordu. Nihâyet
köyünün dı ındaki bir çe menin ba ında oturdu unu gördü. Yava yava köye indi.
Köylüleri ve akrabâları onu kar ıladılar. "Ho geldiniz, haccınız mübârek olsun." dediler.
Evine gidince, köylü, cemâat hâlinde gelip, onun hac intibâlarını sordular. Bu arada;
"Paranızı kaybetti inizi, Mekke-i mükerremede peri an oldu unuzu i ittik. Para temin edip,
yarın Arvas'a gidecek, Seyyid Fehim hazretlerine arz edip, onların emredecekleri bir
vâsıtayla gönderecektik. Elhamdülillah siz geldiniz. Size yardım eden zâttan Allahü teâlâ
râzı olsun." dediler.
Hacı Abdullah Efendi o geceyi evinde geçirdikten sonra ertesi gün kalkıp Arvas'a gitti.
Seyyid Fehim hazretlerinin huzûruna vardı. Yanlarında birkaç talebesi vardı. Selâm verip
ellerini öptü. Seyyid Fehim hazretleri; "Bu sene hacca gitti inizi duydum. Ne zaman
geldiniz?" buyurdu. Abdullah Efendi; "Dün geldim?" diye arzedince; "Niye bu kadar geç
kaldınız, üç ayı geçti." diye sordu. "Paramı kaybettim, Mekke'de parasız kaldım. Sonra bir
tüccar yardım etti, geldim." dedi. Seyyid Fehim hazretleri; "Allah râzı olsun. Dün eve
geldi inize göre, niye bugün buraya geldiniz. Müslümanlar sizi ziyârete gelirler." buyurdu.
Abdullah Efendi; "Sizi temiz iken ziyâret etmek istedim efendim." dedi. "Bu gece kal,
sabahleyin durmadan evine git. Sırrın if âsı, açıklaması hatâdır, hayâtımda if â etme!"
buyurdular. Abdullah Efendi o gece orada kaldıktan sonra ertesi gün evine döndü. Bu
gördüklerini de Seyyid Fehîm-i Arvâsî hazretlerinin vefâtından yıllarca sonra anlattı.
Diyarbakır'da adliye müfetti i Mustafa Necâti Bey isminde bir kimse vardı. Vazifeli
olarak Van'ın Müküs kazâsına gitti. Bir bayram günü, bayram namazından sonra kaymakam
ve kazânın ileri gelenleri Seyyid Fehim hazretlerini ziyârete gitmek üzere hazırlandılar.
Mustafa Necâti Bey de onlarla birlikte gitmek istedi. Gerekli hazırlıklar yapıldıktan sonra
yola çıktılar. Yolculuk esnâsında güzel eylerden bahsedildi. Arvas'ın yakınındaki Kırmızı
Köprüyü geçtikten sonra hepsi de ayrı bir mânevî havaya girdiler. Mustafa Necâti Bey de o
havadan etkilendi. Fakat kendisi içki içti i için heybesinde iki i e içki vardı. Arvas
kabristanının altındaki ta lıkta bu i eleri kimseden habersiz, bir yere sakladı. Arvas'a varıp,
Seyyid Fehim hazretlerini ziyâret ettiler. Hepsi sırasıyla saygıyla elini öptüler. Mustafa
Necâti Bey de ellerini öpüp, tasavvuf yolunda talebesi olmak istedi ini bildirdi. Seyyid
Fehim hazretleri ona; " i e ile tarîkat bir arada olmaz. Git i eleri kır, dök gel, öyle kabûl
edelim." buyurdu. Mustafa Necâti Bey i eleri oraya koydu unu kimsenin görmedi ini
dü ündü. Fakat Allahü teâlâ velî kullarına kerâmetle bildirir diye dü ünerek gitti. i elerden
birini kırdı, di erini de sıkı ırsam kullanırım dedi. Seyyid Fehim hazretlerinin huzûruna
gelince; "Git öbürünü de kır gel!" buyurdular. Mustafa Necâti Bey bu durum keyfî de il,
zarûrîdir. O i eyi oraya isteyerek bırakmadım. Zarûrî kalırsam içerim, diye bıraktım." dedi.
Seyyid Fehim hazretleri; "Haramda zarûret olmaz." buyurdular. Mustafa Necâti Bey gidip o
i eyi de kırdı. Sonra ellerini öptü ve talebeleri arasına girdi. Bundan sonra içki alı kanlı ı
kalmadı. Mustafa Necâti Bey, Seyyid Fehim hazretleri hakkında; "Türkiye'yi hemen hemen
tamâmen, Arabistan'ın bir kısmını gezdim. Her yerde me âyıhtan pek çok kimseyle
kar ıla tım. Bu zât gibi olgun bir ferd görmedim. Peygamber efendimizi ve Eshâb-ı kirâmı
temsil ediyordu. Onlardaki ilim, hilim, yumu aklık, vakar, letâfet ve heybeti hiç kimsede
görmedim." diye anlatır ve a lardı.
Seyyid Tâhâ hazretlerinin o lu Seyyid Ubeydullah Efendi hacca gitmek istiyordu. Van'a
geldi. Kendi kendine; "Arabistan'da babam Tâhâ-yı Hakkârî hazretlerini tanıyanlar çoktur.
lim sohbetleri olur. Yanımda büyük bir âlimin bulunması zarûrîdir. Buna lâyık ancak
babamın halîfesi Seyyid Fehim hazretleridir." diye dü ünerek onları berâber götürmek üzere
Van'a dâvet etti. Seyyid Fehim hazretleri Van'a gelince; "Üstâdım birlikte hacca gidelim."
dedi. Seyyid Fehim hazretleri özür beyân edip; "Mâlî ve bedenî durumum müsâid de ildir."
buyurdu. Seyyid Ubeydullah Efendi; "Mal ve para i i bana âittir. Bedenî durumunuzla ilgili
olarak Mevlânâ Hâlid-i Ba dâdî hazretlerinin Dîvân'ına bakalım, ne çıkacak" dedi. Dîvân'ın
bâzı sayfalarını açtıkları zaman Medîne-i münevvere ile ilgili beytler çıktı. Bunun üzerine
karar verip birlikte hac yolculu una çıktılar. stanbul'a geçip, Fâtih'teki Re âdiye Oteline
indiler. Onların stanbul'a geldiklerini haber alan zamânın padi âhı Sultan kinci
Abdülhamîd Han, kendilerini saraya dâvet etti. Sarayda misâfir edip, ikrâm ve ihsânlarda
bulundu.
Kendisi velî olan, âlim ve velîlere çok hürmet eden Sultan kinci Abdülhamîd Han,
Seyyid Fehim hazretlerinin sohbetlerinde bulunup, duâsını aldı. On iki gün kadar stanbul'da
misâfir ettikten sonra, Haydarpa a'ya kadar merâsimle, törenle u urladı.
Seyyid Fehim hazretleri ve Seyyid Ubeydullah Efendi vapurla Mısır'a gittiler. Oradaki
âlim ve velîler ile görü üp sohbette bulundular. O devrin önemli ilim merkezlerinden olan
Ezher Medresesinden yeti en âlimler, Seyyid Fehim hazretlerinin ilim ve fazîletteki
üstünlü ünü kabûl ettiler.
Seyyid Fehim hazretleri, hizmetlerinde bulunan Hacı Ömer Efendiyle birlikte Câmi-ül-
Ezher Medresesine gittiler. Bir odaya girdiler. Bu odada oturan bir âlimin etrâfında çok
sayıda kitaplar ve önünde bir kâ ıt oldu u halde oturdu unu gördüler. Âlim, kitaplara
bakıyor fakat önündeki kâ ıda bir ey yazamıyordu. Seyyid Fehim hazretleri kâ ıtta olan
yazıyı bir defâda okuyup ezberledi. Çünkü bir defâ okudu u yazıyı ezberlemek onun
husûsiyetlerindendi. Âlim kimse ba ını kaldırıp; "Sizin okumanız var mıdır?" diye sordu.
Seyyid Fehim hazretleri ilimle bir mikdâr me gûl oldu unu bildirdi. Âlim; "Siz bu kâ ıttaki
yazının mânâsını bilir misiniz?" dedi. "Evet." cevâbını alınca, hayret etti ve; "Hayret!
Câmiü'l-Ezher Medresesi (Üniversitesi) bütün ûbeleri (fakülteleri) ile bir haftadan beri bu
meselenin halli için tâtil edildi. Reîsü'l-ulemâ ba ta olmak üzere bütün âlimler gece-gündüz
çalı maktadır. Bu yazının mânâ ve mefhûmunu anlamaktan âciz kaldı." dedi.Seyyid Fehim
hazretleri; "Basit bir meseledir." buyurunca, âlim daha çok hayret etti.
Seyyid Fehim hazretleri anla ılamayan meseleyi îzâh etmeye ba ladı. Hayretler
vâdisinde dola an âlim, saygıyla kalkıp elini öptükten sonra, hemen kâ ıt kalem alıp Fehim-i
Arvâsî hazretlerinin îzâhını yazdı. Adresini alarak tekrar ellerini öptü ve ayrıldı. Seyyid
Fehim hazretleri de Hacı Ömer Efendiyle birlikte kirâladıkları eve döndü.
Bir müddet sonra Câmiu'l-Ezher Medresesi Reîsü'l-ulemâsının (rektörü) gönderdi i dört
âlim çıkageldi. Reîsü'l-ulemâ tarafından Câmiü'l-Ezhere dâvet edildi ini ifâde ettiler. Seyyid
Fehim hazretleri dâveti kabûl buyurup, gitti. Büyük bir salonda Reîsü'l-ulemâ ba ta olmak
üzere be yüze yakın âlim büyük bir saygı ile kendisini kar ıladılar. Seyyid Fehim
hazretleriyle Reîsü'l-ulemâ yanyana oturdular. Sohbet ba ladı.Reîsü'l-ulemâ, Seyyid Fehim
hazretlerine; "Efendi hazretleri! Tam istenen ekilde açıkladı ınız mesele, Câmiü'l-Ezherce
mü kil ve mânâsı anla ılamayan bir mesele hâline gelmi ti. Cenâb-ı Hakk'ın yardımıyla bu
mü kilâttan bizleri kurtardınız. Câmiü'l-Ezher size sonsuz ükrân borçludur." dedi.
Birçok mü kil meselelerin halledildi i suâlli cevaplı sohbet, saatlerce devâm etti. Bu
sırada Seyyid Fehim hazretleri, yanındaki Hacı Ömer Efendiden tütün çubu unu
doldurmasını ve yakmasını istedi. Hacı Ömer Efendinin hazırladı ı çubuktan birkaç nefes
çekip yerine koydu. Reîsü'l-ulemâ, Seyyid Fehim hazretlerinden müsâde isteyip; "Birkaç
nefes de ben çekebilir miyim?" dedi. Seyyid Fehim hazretleri müsâde ettikten sonra birkaç
nefes deReîsü'l-ulemâ çekti. Fakat bu sırada salondaki âlimler arasında fısıltılar ba ladı. ki
âlim gelerek Reîsü'l-ulemâ'ya; "Efendim tütün içmenin kesin haram oldu una dâir dört fetvâ
vermi tiniz. imdi içiyorsunuz, hikmeti nedir?" diye sordular. Reîsü'l-ulemâ cevâben;
"Yemin ederim ki bizim ilmimiz bu zâtın ilmi yanında denizde bir damla gibidir. Verâ ve
takvâmız da bu zâtın verâ ve takvâsı yanında yok gibidir. Bu zâta uyarak bugünden sonra
tütün içece im. Demek ki yanılmı ım. Haram de ilmi . Haram ve günah olsaydı, bu zât
a zına koyar mıydı? Siz serbestsiniz. Benden haram oldu unu duyan herkese haram
olmadı ını duyurunuz." dedi.
öhret sâhibi olmaktan kaçınan Seyyid Fehim hazretleri bir an evvel Mısır'dan ayrılmak
istedi. Ancak âlimlerin ve Seyyid Ubeydullah Efendinin ısrarlı istekleri üzerine Mısır
âlimlerinin ve halkının mü kil meselelerini halletmek üzere bir müddet daha kaldı. Orada
bulundu u süre içinde ilim meclislerinde ve sohbetlerinde slâmiyetin emir ve yasaklarını
anlattı. Daha sonra Mısır'dan ayrılarak hac ibâdetini yerine getirmek üzere yanındakilerle
birlikte Mekke-i mükerremeye gitti. Mekke-i mükerremede bulundu u sırada pek çok âlim
ve velî ile görü üp sohbette bulundu. âfiî mezhebi fıkhına dâir ânetü't-Tâlibîn adlı kitabı
te'lif eden eyh Seyyid Ebû Bekr (rahmetullahi aleyh) birçok mü kil meselelerini Seyyid
Fehim hazretlerine sorup cevâbını aldı. Seyyid Ebû Bekr; "Bu mübârek beldede
bulundu unuz müddetçe te rif edin, sizden istifâde edelim." dedi. Bir gün Hacı Ömer
Efendiye gizlice; "Belki Mısır Reîsü'l-ulemâsı bu zâtın derecesinde olabilir. Ondan ba ka
yeryüzünde bu zât gibi bir âlim bulundu una inanmam." dedi. Hacı Ömer Efendi Mısır
Reîsü'l-ulemâsı ile olan görü meyi anlatınca, Seyyid Ebû Bekr; "Allahü teâlâ ona uzun ömür
vermekle bizi nîmetlendirsin. Onun ilminden do rulu undan, takvâsından ve himmetinden
bizleri nasîblendirsin." diye duâ etti.
Seyyid Fehim hazretleri Mekke'de bulundu u sırada mâm-ı Rabbânî hazretlerinin
torunlarından Ahmed Saîd'in o lu Muhammed Mazhâr Müceddîdî ile görü tü. Bu sebeple
o ullarının birinin ismini Mazhar koydu.
Hac vazîfesini îfâ ettikten sonra Medîne-i münevvereye giden Seyyid Fehim-i Arvâsî
hazretleri, sevgiliPeygamberimizin mübârek kabrini ziyâret edip, feyzlerine kavu tu. Sonra
tekrar Arvas'a dönüp ir ada devâm etti.
Hayâtında cemâatsiz namaz kılmadı. On iki ya ından beri gece teheccüd namazını
kaçırmamı tır. Talebelerinden Molla Abdülhakîm veya Molla âbân bulundukları zaman
onlara uyar, bulunmadıkları zaman kendisi imâm olurdu. Mihrâba geçip tekbir aldı ında
elektrik cereyânı gibi kalplere tesir ederdi. Ramazân-ı erîfte teravih namazını hatimle
kılarlar, yâni her rekatte bir sayfa Kur'ân-ı kerîm okunurdu. Terâvih ve duâ biter sahur
sofrası hazırlanırdı. Sahurdan sonra sabah ezânı okunur, namazdan sonra, zikir ve murâkabe
ile me gûl olunurdu. Güne yükseldikten sonra ku luk, namazı kılınır, kaylûle vaktinde iki
saat kadar uyurlardı.
Seyyid Fehim hazretlerinin sohbet ve hizmetinde bulunanlar, kendilerini dünyâdan
uzakla mı görürlerdi. Arapça, Farsça, Türkçe ile di er mahalli dilleri bilirdi. Her dildeki
mahâreti emsâlinden üstündü. Arapça konu tu u zaman Mısır Câmiü'l-Ezherinde yeti ti i
sanılırdı. Maddî ve mânevî bütün ilimlerde derin âlim, fesâhat ve belâgatları hârikaydı.
Seyyid Abdülhakîm hazretleri onun vasıflarını u ekilde anlatırdı: "O, her ilimde bir
okyanustu. Derinli ine kimse inemedi. Ancak o lu ve halifesi Seyyid Muhammed Emin
azıcık anlıyordu. Hattâ eyh Sa'dî îrâzî'nin Gülistan'ından bir beyt okudular ve îzâh
buyurdular. Bir mikdârını anlayabildim. Seyyid Muhammed Emin de bir mikdar daha anladı.
Sonra o da anlayamadı. Hülâsa hakîkat ve inceliklerini kimse hakkıyla idrâk edemedi.
Seyyid Fehim hazretleri insanlara slâmiyeti anlattı ı gibi, cin tâifesine de anlatırdı.
Cinlerden dört binden fazla talebesi vardı.
Seyyid Fehim hazretleri bir gece rüyâsında Resûlullah efendimizi gördü. Resûlullah
efendimiz ona; "Abdülhakîm'in terbiyesini sana ısmarladım." buyurdu. Bu emir üzerine
Abdülhakîm Efendinin terbiyesine daha çok ihtimâm gösterip, onu tasavvuftaki vilâyet-i
Ahmediyye derecesine ula tırdı.
Seyyid Fehim hazretlerinin önde gelen talebesi Seyyid Abdülhakîm Efendi, onun
sohbetlerinden çok istifâde etmi ti. Bir gece benzeri olmayan bir sohbet oldu. Seyyid
Abdülhakîm bu sohbette dinlediklerini kendisi için yeterli görerek; "Bu sohbet bana yeter,
alabilece im her eyi bu gece aldım." diye dü ündü. Sabah olunca üstâdı kendisinden
ibri ini istedi. Abdülhakîm Efendi ibri i bir elma a acının altında bulunan hocasına götürdü.
Bu sırada hazret-i Seyyid; "Abdülhakîm! Bu a aç ne a acıdır?" diye sordu. "Elma a acıdır
efendim." diye cevap alınca; "Bu a acın bir gövdesi, dalları, dallarında da meyveleri vardır.
imdi bir elmanın içindeki çekirde i yiyen bir kurt, ben bütün elmayı ve elma a acını yedim,
onda olanları aldım dese, do ru olur mu?" buyurdu. Böylece Seyyid Abdülhakîm Efendiye
ak amki dü üncelerinin yanlı oldu unu bildirip, daha çok gayret etmesi gerekti ini i âret
buyurdu.
Hazret-i Seyyid talebelerinin en üstünü olan Seyyid Abdülhakîm Efendiye hilâfetnâme
vermeden be yıl önce, karde lerine yazdı ı mektupta buyurdu ki:
"Sevdi im, kıymetli Seyyid brâhim ve Seyyid Tâhâ. Allahü teâlâ ikinize de selâmet
versin. Size çok duâ ettikten ve selâm eyledikten sonra, bildi iniz gibi karde iniz Seyyid
Molla Abdülhakîm geçen sonbaharda buraya gelmi , ders okumaya ba lamı tı. Bu fakir de
onun dersini gâyet dikkatle ve tahkik ederek anlattım. O da gerek derste, gerek kendi
çalı malarında öylece dikkat ve tahkik eyledi. limden ba ka bir eye bakmasına vakit
bırakmadım. imdi, zamânımızdaki usûle göre kitapları bitirdi. Bu fakir, âlet ilimlerini, fıkıh
ve hadîs ilimlerini okutmak için, üstadlarımdan nasıl mezun olduysam, onu da öyle mezun
eyledim. Sizler artık ona karde gözüyle bakmayınız. lmin erefini gözetmek için ona kar ı
çok tevâzû gösteriniz. Bunları sizin iyili iniz ve yükselmeniz için yazıyorum. Bundan ba ka
ilme tevâzû göstermek, Allahü teâlâya tevâzû etmek demektir. Bu kısa yazımdan çok eyler
anlayınız! Esseyyid Fehim."
Hazret-i Seyyid Abdülhakîm Efendiye 1882 (H.1300) senesinde zâhirî ilimlerde icâzet,
diploma verdi i gibi, 1888 (H.1305) senesinde tasavvufta Nak ibendiyye, Kâdiriyye,
Sühreverdiyye, Çe tiyye ve Kübreviyye yollarından hilâfet de verdi. nsanlara slâmiyetin
emir ve yasaklarını anlatmakla vazîfelendirdi. Seyyid Abdülhakîm'e yazdı ı bir mektupta
buyurdu ki: "Sevgili o lum, gözümün nûru Seyyid Molla Abdülhakîm! Size, sonsuz
duâlarımı bildirdikten sonra arz edeyim ki, uzun zamandan beri, sizden haber almadı ım
için, gönlüm çok üzülüyor. Allahü teâlâ her gizli eyleri bilir. O âhiddir ki, kalbim hemen
her zaman seninledir diyebilirim. Beni bu üzüntüden kurtarmak için, görünür görünmez
hallerinizi sık sık bildirmelisiniz! Böylece sevgi ba ları oynatılmı olur. E er o, gözümün
nûru buradaki fakirlerden soracak olursa, Allahü teâlâya hamd ve ükürler olsun!
Bedenimizin ve etrâfımızın râhatı ve selâmeti günden güne artmaktadır. Hak teâlâ, biz
fakirlerin ve bütün karde lerimizin kalplerine selâmet ihsân buyursun! Âmin. eyh
Abdülhamîd'e ve eyh Hasan'a ve Seyyid brâhim'e bu fakîrin duâlarını bildiriniz! Tâhâ
Efendiye ve Mazhar Efendiye duâ ederim. Her kime uygun görürseniz, bu fakîrin duâlarını
bildirmek için, vekilimsiniz. Bundan ba ka, Nehri'de olanların, do ru e ri hepsinin hallerini
yazınız. Ayrıca, Nastûrîlerin ta kınlık yaptıklarını, dört yüz müslüman öldürdüklerini i ittik.
Bunların neler yaptıklarını ve ne için yaptıklarını da bildirmenizi istiyorum. Vesselâm.
Duâcınız günâhkâr Seyyid Fehim."
Ömrünü slâmiyeti ö renmek ve ö retmekle geçiren Seyyid Fehim hazretleri vefâtından
altı ay öncesinden îtibâren sefer hazırlı ına ba lamı tı. Sohbetlerinde her zamankinden daha
çok ölümden bahsediyordu. imdi medfûn bulundu u kabr-i erîfin yerine bakarak, Arvas
kabristanına defnedilenlerin îmanlı oldu u takdirde bütün günâhlarının affedilece ini beyân
buyururlardı.
Ömrünün son günlerine do ru rahatsızlı ı fazlala tı. Bir Cumâ günü hasta haliyle
câmiye gitti. O gün halîfesi ve o lu Seyyid Muhammed Emin Efendi beli ve hazîn bir
hutbe okudu. Câminin arkasındaki çe meye kadar saflar ba lamı olan cemâat bu hutbenin
tesiriyle mahzûn olup, a ladı. Seyyid Fehim hazretleri Cumâ namazını oturarak kıldı. Sonra
da Seyyid Abdülhakîm Efendi, Seyyid Muhammed Emîn Efendi, Halîfe Dervi ve Halîfe Ali
adlı dört halîfesini huzûruna dâvet buyurarak vasiyetlerini öyle bildirdi:
"...Muhammed Emin yerime ikâme edilmi tir. Yâni benim vazîfemi yürütecektir. nce
kalplidir. Bize kar ı sevgisi çok kuvvetli oldu u için benden sonra fazla ya ayaca ını
zannetmiyorum. Ondan sonra Seyyid Abdülhakîm mutlak olarak yerime ikâme
buyrulmu tur. Kendisi, Arvas'ta olsun, Ba kale'de olsun, stanbul'da olsun ona itâat ediniz.
Onun rızâsı benim rızâmdır. Ona muhâlefet bana muhâlefettir." buyurarak
SeyyidAbdülhakîm Efendinin zamanla stanbul'a gelece ini i âret etti. Dört halîfesinden
ba ka bâzı talebelerinin de bulundu u sırada vasiyetine devâm ederek buyurdu ki:
"Kitaplarımı Arvas Kütüphânesine vakfettim. Benim bildi im kimseye borcum yoktur.
htiyâten îlân edin. âyet alacaklılar çıkarsa, ne kadar iddiâ ederlerse, Muhammed Emin
tereddütsüz versin. lmin ve Nak ibendiyye yolunun yayılmasına ihtimâm gösteriniz.
Seyyidim ve senedim Seyyid Büzürk (Seyyid Tâhâ-yı Hakkârî) hazretlerinin, her sene asgarî
bir defâ Van'a gidip halkı ir âd için fakîre olan emirlerini yerine getiriniz. Hüseyin'in
annesinin genç olmasına ra men çocuklarını bırakıp gidece ine kâni de ilim. Bununla
berâber himâye etmek lâzımdır." buyurdu. O sırada on ya ında olan Hüseyin Efendi orada
oynuyordu. Bir ara; "Can fedâ babacı ım. Misâfir çoktur. Dı arıda hep sizi bekliyorlar. Niye
yatıyorsunuz. Kalkın misâfire bakın." deyince, çocu un sözlerine tebessüm ederek; "Bu
çocuk sâlihtir." buyurdu.
Vasiyetine devâm ederek; "Benden sonra çok fitne çıkacak, kadınlardan hayâ perdesi
kalkıp, çar ı pazarlarda dola acaklar. slâm, Abdülhamîd Hanla kâimdir." buyurdu. Bir ara
Seyyid Abdülhakîm Efendiye dönerek; "Cenâb-ı Hak sizi muhâfaza edecektir." buyurdu ve
brâhim aleyhisselâmın ate te yanmadı ı kıssasını anlattı. "Nak ibendiyye yolunun
yayılması için elimden geldi ince, kıl kadar ayrılmamak üzere hizmet ettim. n âallah mes'ûl
de ilim. Tam tedkîk etmeden fetvâ vermeyiniz. Ruhsatlarla yetinmeyiniz. mkân oldukça
azîmetleri esas kabûl ediniz." buyurduktan sonra bir müddet kimseyi yanlarına kabûl
buyurmadılar. Allahü teâlâyı anmakla ve ibâdetle me gûl oldular. Bir ara karpuz istediler.
Fakat o mevsimde Müküs'de karpuz yoktu. Çatak'a gidip getirdiler. Fakat karpuzu yemeden
vefât ettiler.
Fehim-iArvâsî hazretlerinin hastalı ını duyanlar uzak yakın her taraftan gelip ziyâret
ettiler. Tedâvî için doktorlar getirdiler. Vefât etti i günün ikindi namazını oturarak kılan
Seyyid Fehim hazretlerinin mübârek vücudları secdeden mübârek ba ını kaldırmayacak
derecede zayıflamı tı. O lu Seyyid Muhammed Emin Efendinin yardımıyla ba ını secdeden
kaldırabiliyordu. Bu sırada hüzün ve üzüntü Arvas ve etrâfını kaplamı , evin etrâfında
yüzlerce seveni ve talebesi onun iyile mesi haberini bekliyordu. O sırada renk renk, çe it
çe it ku lar geldiler, havada sıra sıra durarak herkesin hissetti i ekilde hüzünlerini izhâr
ettiler. Yüzbinlerce ku , Arvas üzerinde emsiye gibi gölge ettiler. O arada gaybdan bir ses;
"Yâ eyyetühennefsü'l-mutmeinneh..." âyet-i kerîmesini sonuna kadar okudu. Secdeden ba ını
kaldırıp "Er-Refîku'l-a'lâ." dedikten sonra sesli bir kelime-i tevhidden sonra 1895 (H.1313)
senesi evval ayının on be inci Salı günü rûhunu teslim etti. Vefât haberi duyulunca, ba ta
sevenleri olmak üzere bütün halk ve yabânî hayvanlar bile üzüldüler.
Seyyid Fehim-i Arvâsî hazretleri, teçhiz ve tekfinden sonra sevenlerinin gözya ları
arasında Arvas kabristanında daha önceden i âret etti i yerde defnedildi.
Seyyid Fehim-i Arvâsî hazretlerinin Arvas'ta bulunan kabri, sevenleri tarafından ziyâret
edilmekte ve bereketlerinden faydalanılmaktadır. Vesîle edilerek yapılan duâlar kabûl
olmaktadır. Çocu u olmayanlar çocu a sâhib olmakta, hasta olanlar ifâya kavu maktadırlar.
Bitlis'in Hizan ilçesine ba lı Karkar Deresi köyünden çocukları olmayan karı-koca Arvas'a
gelip Seyyid Fehim hazretlerinin kabrini ziyâret ettiler. Çocukları olması için, Seyyid Fehim
hazretlerinin rûhâniyetini vesîle ederek duâ ettiler. Sonra ikiz çocukları oldu. 1980 senesi
sonbaharında tekrar Arvas'a gelen karı-koca kabr-i erîfi ziyâret ettikten sonra üç defâ ikiz
çocuklarının oldu unu bildirdiler. Hasta olup ifâ bulanlar da anlatılmaktadır.
Seyyid FehimArvâsî hazretlerinin vazîfesini bir müddet o lu ve halîfesi Seyyid
Muhammed Emîn Efendi devâm ettirdi. Onun vefâtından sonra da mutlak halîfesi Seyyid
Abdülhakîm Arvâsî hazretleri devâm ettirdi.
Hazret-i Seyyidin, Güster Hanım, Emetullah, Nâhiye ve Esmâ hanım isimlerinde
kızlarından ba ka on o lu vardır.
1- Seyyid Muhammed Re îd Efendi: Genç ya ta Geva 'ın Tıgnız köyünde vefât etti.
Kabri Zeve köyü kabristanında SultanZübeyr hazretlerinin türbesi yanındadır.
2- Seyyid Muhammed Emin Efendi: 1867 (H.1284) senesinde Arvas'ta do du. Babasının
halîfelerindendir. 1900 (H.1317) senesinde, hac dönü ünde Tûr-i Sinâ'da vefât etti.
3- Seyyid MuhammedMazhar Efendi: Genç ya ta vefât etmi tir. Kabri Arvas'tadır.
4- Seyyid Muhammed Mâsûm Efendi: 1879 (H.1296)da Arvas'ta do du. 1942'de yine
Arvas'ta vefât etti. Kabri, babasının biti i indedir.
5- Seyyid MuhammedSıddîk Efendi: 1879 (H.1296) senesinde Arvas'ta do du. 1916
(H.1334) senesinde Gürpınar'da dere kenarında abdest alırken ermenilerce ehîd edildi.
Kabri, Van'ın Gürpınar ilçesine ba lı Mejıngir (Yukarı Kaymaz) köyünde olup, ziyâret
edilmektedir. Seyyid Abdülhakim Efendinin halîfesi idi.
6- Seyyid HasanMedenî Efendi: Van müftüsüyken Hicaz'a gidip, yirmi sene Medîne-i
münevverede kaldı. 1968 (H. 1388) senesi Berât gecesinde vefât etti.Cennetü'l-Bakî'
kabristanında defnedildi.
7- Seyyid Hüseyin Efendi: 1887 (H.1304) senesinde do du. 1962 (H.1382) senesinde
vefât edip, Geva 'ın Hacı Zive köyünde büyük birâderi MollaMuhammed Re id'in yanında
defnedildi.
8- Seyyid Muhammed Sâlih Efendi: 1949 (H.1369) senesinde hacca gidip, Medîne-i
münevverede vefât etti. Cennetü'l-Bakî'de defnolundu.
9- Seyyid Nizâmeddîn Efendi: Van'da Akköprü kabristanında medfundur.
10- Seyyid emseddîn: Küçük ya ta vefât etmi olup, Arvas'ta medfûndur.
Seyyid FehimArvâsî hazretlerinin o ullarından ve kızlarından meydana gelen
torunlarıyla nesli devâm etmektedir.
EFEND M Z SÜSLENMEYE BA LAMI
Seyyid Fehim hazretlerinin ilim tahsîline ara verdi i günlerdeydi. Bir bayram günü
ırnak'ta îmâl edilen me hûr tiftik yününden yapılmı bir elbise giymi ti. Kendi güzelli iyle,
elbisenin ho lu u birbirine eklenmi , fevkalâde bir güzellikle dikkatleri üzerine çekiyordu.
Arvas'a yakın bir köyde oturan, akıllı ve olgun, Arvâsîlere çok ba lı eyhu diye anılan bir
zât, Arvas Câmiinin kar ısındaki damda duruyordu. Onu görünce; "Bir zamanlar Arvas'tan
me hur âlimler çıkardı. imdi ise güzel ve yakı ıklı gençler çıkıyor. Ah, "çok yazık" diye
inledi. Bu sözü i iten Seyyid Fehim; "Bu sözü niçin söyledin?" diye sorunca; "Hiç, içimden
öyle geldi." dedi. Seyyid Fehim; "Bu sözü söylemenizin bir sebebi vardır muhakkak,
söyleyiniz." dedi. eyhu; "Medrese âlimsiz, müderrissiz kaldı. Biz in âallah filan efendimiz
yeti ir diyorduk. imdi bakıyorum da, o efendimiz giyinmeye, süslenmeye ba lamı ."
cevâbını verdi. Bu sözlerin kendisine söylendi ini anlayan Seyyid Fehim hemen eve gidip
güzel elbiselerini çıkardı. Kitaplarını çantasına yerle tirip gerekli hazırlıkları yaptıktan sonra
yeniden ilim tahsîline çıktı.
GECE EVDEN N Ç N AYRILDILAR?
Seyyid Fehim hazretleri her sene Van'a geli inde bir müddet kalırdı. Â ıkları toplanır,
feyz alırlardı. Genellikle kendisini çok seven mahkeme ba kâtibi Ahmed Beyin evinde
misâfir olurdu. Bir seneAhmed Bey hacca gitmi ti. Van'a bir geli inde yine onun evinde
kaldı. Bir gece yarısı yakınlarından birini ça ırdı ve; "Arkada larını uyandır! imdi buradan
çıkıp, falan eve gidece iz." buyurdu. O kimse; "Efendim gece yarısı gitmek ayıp olur. Yarın
gitsek olmaz mı?" dedi. "Hayır imdi gidece iz. Hem Ahmed Beyin o ullarına da haber
ver." buyurdu. Durumu ö renen Ahmed Beyin o ulları gelip yalvardılar. "Efendim bir kusur
yaptıksa af buyurun. Bizden ayrılmayın. Babamız i itirse üzülür. Biz ona ne cevap verece iz,
lutfediniz, ihsân ediniz! Kabahatimizi ba ı layınız." dediler. Çok göz ya ı döktüler. Seyyid
Fehim hazretleri; "Hayır sizden çok râzıyım, bize her hizmeti fazlası ile yapıyorsunuz.
Sizlere duâ etmekteyim. Fakat imdi gitmemiz lâzım." buyurdu. Ahmed Beyin o ulları;
"Emir buyurdu unuz gibi olsun." dediler. Gece yarısı sevdiklerinden bir ba kasının evine
gittiler.
Ertesi gün o lu Muhammed Emin Efendi, Ahmed Beyin o ullarının pekçok
üzüldüklerini söyledi ve; "Babacı ım o evde sabaha kadar kalsaydık ne olurdu?" diye
sorunca, Seyyid Fehim hazretleri; "O lum! imdi kimseye söyleme. Bu geceAhmed Bey
Mekke-i mükerremede vefât etti. Ev yetim evi oldu. Mal mîrâsçılara kaldı. Evvelce her eyi
kullanıyor, yiyip içiyorduk. Çünkü Ahmed Beyin seve seve helâl edece ini biliyordum.
imdi ise tanı madı ımız mîrâsçılarının hakkı oldu undan bir eyi kullanmak câiz olmaz.
Kul hakkından kaçınmak için acele ayrıldım." buyurdu.Bir ay sonra hacılar döndü. Herkes
geldi. Ahmed Bey gelmedi. "Bir gece yarısı Mekke'de vefât etti." dediler. Hesâb ettiler,
Seyyid Fehim hazretlerinin evden ayrıldı ı geceye rastlıyordu. Onun kerâmeti oldu unu
anladılar.
SOFU BABA'NIN A KI
Seyyid Fehîm her sene, Van'a gidip bir defâ
Güzel sohbetleriyle, nûr saçardı etrafa.
Mevsim yaz oldu undan, hava bir sıcaktı ki,
nsanlar harâretten, kavruluyordu sanki.
Gençten bir kimse vardı, hem de Fehîm isminde,
Ya ardı o zamanlar, günah i ler içinde.
Bu genç, da dan bir tabak, kar temin edip bir gün,
Getirip huzûruna, arz etti o büyü ün.
Seyyid Fehîm o gence, buyurdu: " smin nedir?"
O gâyet sıkılarak, dedi: " smim Fehîm'dir."
Bir makbûl olmu tu ki, getirdi i so uk kar,
efkatle etti ona, bir teveccüh ve nazar.
Bu, öyle bir teveccüh, öyle nazardı ki hem,
Kalbi, Seyyid Fehîm'in, a kıyla doldu o dem.
Öyle bir muhabbetle, ba landı ki o zâta,
Onun muhabbetiyle yanar oldu âdetâ.
Sonradan Seyyid Fehîm, Arvas'a etti avdet,
O sene kı mevsimi, iddetli geçti gâyet.
Ve lâkin yanıyordu, o a kla onun gönlü,
Onun ayrılı ına, yoktu hiç tahammülü.
En son dayanamayıp, dedi ki: "Anneci im,
Heybemi hazır et ki, Arvas'a gidece im."
Dedi: "Gitme evladım, bir baksana u kı a,
Çıkarsan yem olursun, da larda kurda ku a."
Lâkin o, kararını, vermi idi pek kat'i,
Zîrâ onun a kından, kalmamı tı tâkati.
Heybesini alarak, dü tü Arvas yoluna,
Ona kavu mak için, bir mâni yoktu ona.
Her an ölüm saçarken, aç kurtlar, so uk ve kar
O, da dere demeyip, gidiyordu bir karar.
Zîrâ onu götüren, bir sevgiydi, bir a ktı.
Çünkü Seyyid Fehîm'e, varıp kavu acaktı.
Bir da ın tepesinde, tam bu a kla giderken,
Baktı ki kar ısına, bir adam çıktı birden.
Ve sordu ki: "Nereye, gidiyorsun ey Fehîm?
E er arzû edersen, sana yardım edeyim."
Lâkin o, cevap bile, vermiyerek hiç ona,
Yine aynı a k ile, devam etti yoluna.
Çünkü Seyyid Fehîm'le, berâberdi o zâten,
Ve onun a kı ile, gidiyordu esâsen.
Ve bir ak am, Arvas'ta, ezân okundu, fakat,
Namaz için mihrâba, geçmedi o büyük zât.
Herkes merak ederken, niçin bekledi ini,
Seyyid Fehîm bildirdi, bu i in hikmetini.
Buyurdu: "Bir yolcumuz, geliyor, yolda u an,
Hem de donmak üzere, neredeyse so uktan."
Biraz sonra genç Fehîm, bir kardan adam gibi,
Kavu tu ma' ûkuna, dinlemeyip kar tipi.
Buyurdu ki: "Ey Fehîm, o yolda rast geldi in,
Hızır'dı, niçin ondan, bir yardım istemedin?"
Dedi ki: "Beraberdim, o anda sizin ile,
Çok kolay geliyordum, sizin himmetinizle.
Siz de geliyordunuz, o yolda yanım sıra,
Sizinle beraberken, bakar mıyım Hızır'a.
Ben sizin a kınızla, da ları a ıyordum.
Her adımda daha çok, size yakla ıyordum."
Sofu Baba derler ki, ona Van civârında,
Ziyâret etmektedir, sevenler, mezarında.
EYH N SEN ÖLDÜRTMEZ
Van'ın Gürpınar Muhammed Pîrân a îretinden Ali isminde bir zât gelerek Seyyid Fehim
hazretlerine talebe oldu. Bir yolculuk sırasında vaktiyle hasmı olan bir kimse yolunu kesti.
Ali ismindeki zâtı öldürmek üzere silâhına sarıldı. Ni an aldı ı sırada Ali ismindeki zât;
"Beni öldürme! Hazret-i eyhe (Seyyid Fehim) talebe oldum. Bütün dünyâ dü üncelerinden
sıyrıldım." diyerek, hasmını iknâ etmeye çalı tı. Fakat silâhlı kimse onu dinlemeyip silâhının
teti ine bastı. Be tane fi e i vardı. Hepsini attı fakat hiç ses duyulmadı ı gibi, Ali Efendiye
de herhangi bir ey olmadı. Silâhlı kimse, fi ek yuvasına baktı, fi ekleri göremedi. Olanlar
kar ısında a ırıp kaldı. " eyhin seni öldürtmez." diyerek ayrılıp gitti.
Ali Efendi bir müddet sonra Seyyid Fehim-i Arvâsî hazretlerini ziyâret etmek üzere
Arvas'a gitti. Ziyâret esnâsında Seyyid Fehim hazretleri ona; "Köyün tepesinde çok
korktunuz mu?" diye sordu. Ali Efendi; "Evet efendim." dedi. Seyyid Fehim hazretleri
oturdu u postun altından be adet fi e i çıkararak Ali Efendiye verdi ve; "Kul hakkıdır.
Üzerimizde kalmasın." buyurup fi ekleri sâhibine vermeyi emretti. Ali Efendi bu fi ekleri
sâhibine götürüp verdi. Hâdise sırasında zâten hayret içinde kalmı olan silâhlı kimse,
yaptıklarına pi man oldu. Tövbe edip, Arvas'a gitti ve Seyyid Fehim hazretlerine talebe oldu.
KIR O ELER
Necâti Bey isminde, var idi ki bir ki i,
Vaktiyle Adliye'de, müfetti likti i i.
te bu Necâti Bey, vazîfeyle bir sene,
Bir Arefe gününde, gitti "Müks" ilçesine,
Kendisi anlatır ki: Müks'e vardı ımda ben,
Bayram namazı için, câmiye gittik hemen.
Kaymakam ve ilçenin, bâzı mühim zâtları,
Baktım, namazdan sonra, çıkardılar atları.
Tahmîn ettim, bir yere, gidiliyordu derhâl,
"Bir yere yolculuk mu, var?" diye ettim suâl.
Dediler: "Bayramlarda, udur ki âdetimiz,
Namazı müteâkip, Arvas'a gideriz biz.
Orada Seyyid Fehîm, diye var bir evliyâ,
Onu ziyâret edip, alırız hayır duâ."
Dedim ki: "Vaziyetim, de ilse de pek iyi,
Beni dahî götürün, göreyim o velîyi."
"Olur" deyip bana da, hazırladılar bir at,
Yola dü tük ise de, bir ho oldum ben fakat.
Çünkü benim aslında, din ile yoktu ilgim,
slâmî husûslarda, yok idi hiç bir bilgim.
Ayrıca da mâlesef, mübtelâydım içkiye,
imdiyse gidiyorduk, bir evliyâ ki iye.
Vaktâ ki sınırından, duhûl ettik Arvas'ın,
Sanki ba ka bir âlem, zuhur etti ansızın.
Ömrümde hiç böyle ey, görmemi tim do rusu,
Girince sardı bizi, sanki "Cennet koku"su.
Alı kın oldu umdan, içkiye ve lâkin ben,
Heybeme"iki i e", koymu tum ihtiyâten.
Zîrâ mübtelâ idim, içmeden edemezdim,
çmedi im zamanlar, kararırdı gözlerim.
Varınca biraz sonra, Arvas kabristanına,
Sakladım i eleri, ta ların arasına.
Kimseye sezdirmeden, yapmı tım ben bu i i,
Yol arkada larımdan, görmedi hiç bir ki i.
Orada "Fâtiha"lar, okuyarak mevtâya,
Sonra gittik hepimiz, o büyük evliyâya.
Huzûruna girip de, görür görmez o zâtı,
Dü ündüm ki "Var bunda, sanki melek sıfatı.
Önce görmü oldu um, insanlardan de ildir,
Bu çok büyük bir insan, bu mür id-i kâmildir,"
Kendisine gönülden teslîm oldum bin a kla,
Ellerine sarılıp, öptüm bir i tiyâkla.
Büyük bir arzû ile, arz ettim ki: "Efendim,
Bu tasavvuf yoluna, ben de girmek isterim."
Gülerek buyurdu ki: "Bu, böyle olmaz fakat,
Olur mu bir arada, i e ile bu hayat?
Gidip kabristandaki, kır o iki i eyi,
Ondan sonra gel bizden, talep eyle bu eyi."
"Peki efendim" deyip, birini kırıp attım,
Her ihtimâle kar ı, öbürünü bıraktım.
Huzûruna gelince, buyurdu: "Ey müfetti ,
Git, öbür i eyi de, kır gel ki, bitsin bu i ."
"Peki" dedim ve gidip, kırdım öbürünü de,
Gelip tövbe eyledim, o büyü ün önünde.
Çok memleket dola tım, çok âlim gördüm, fakat,
Görmedim hiç bir yerde, onun gibi büyük zât.
1) Tam lmihâl Seâdet-i Ebediyye; (49. Baskı) s.1077,1142
2) Eshâb-ı Kirâm (14. Baskı); s.158-162
3) slâm Me hûrları Ansiklopedisi; c.2, s.771-817